Audio bit rate – Sayısal seste bit akış hızı

Daha önce “işlemci seçimi” ve “bellekten çalma/memory playback” başlıklı yazılarda yüksek çözünürlük dosyaların işlemciyi yükleyebildiğini bu bakımdan güçlü işlemci gereksiniminden bahsetmiştim. Bu yazıda, yüksek çözünürlüklü dosyalar ile söz konusu olan bit akış hızlarından bahsedeceğim. JRiver’da eğer farklı bir tercih yapmadıysanız ekranın en üstünde çalan parçanın bit hızı yer alır.

Yüksek çözünürlüklü dosya söz konusu olunca yüksek bit rate (bit akış hızı) kaçınılmaz oluyor. JRiver kullanarak oluşturduğum sayısal müzik arşivimi temel olarak albümlere, artist adlarına ve sevdiğim parçalara göre grupluyorum. JRiver’ın güzel özelliklerinden biri “Playlist” (çalma listesi) ve “Smartlist” (akıllı liste) oluşturabilmek. Parçaları belirli bir ad altında toplayarak çalma listeleri oluşturabiliyorsunuz – bu güzel. Örneğin, sevdiğim caz parçaları, sevdiğim progressive rock parçalar. Ne garip, jazz yerine caz tamam ama rock yerine rak veya rok diyemedim. Türkçe’leştirme de ayrı bir konu…

Smartlist, çalma listesini bir adım daha öteye götürüyor. Listelerinizi onlarca parametre (tür, bit hızı, örnekleme frekansı, dosya tipi, dosya adı, tarih…) arasında seçtiklerinize göre oluşturabiliyorsunuz.  Ses karşılaştırmaları yapabilmek için “bit akış hızı” ve “dosya formatı” filtreleri ile akıllı listeler oluşturdum.

Bit akış hızlarına girmeden önce CD’de esas alınan temel frekansın 44.1kHz olduğunu hatırlayalım. Teorik olarak (insanına, yaşına göre değişir…) insan kulağının 20Hz-20kHz bandını duyduğunu kabul ediyoruz. Detayına girmeyeceğim ama 20kHz’lik analog sesi sayısallaştırıp tekrar analog olarak oluşturabilmek için en az iki katı (>40kHz) örnekleme frekansı gerekiyor (bkz. Nyquist–Shannon Örnekleme Teoremi). 44.1kHz seçimi bundan. Neden 42, 48 değil de 44.1 derseniz bunun tarihsel sebepleri var. Bildiğim kadarı ile birincisi CD’nin 700Mbyte’lık kapasitesine belirli uzunlukta bir parçayı örneğin 48kHz örnekleme frekansı ile sığdıramıyorsunuz. İkincisi 1970’ler de kullanılan Sony PCM-1 gibi ilk analog-sayısal çeviricilerin 44056 Hz desteklemesi ve ilgili kayıtları doğrudan (frekansı değiştirmeden) CD’ye yazabilme tercihi.

Hala benimle misiniz?   CD’de söz konusu olan bit akış hızına bakalım:

(16bit kelime uzunluğu) x (44100Hz örnekleme frekansı) x (2 kanal) = 1.411.200 bit/saniye veya 1.411 kbps 

Bendeki arşive baktığımda şimdilik en yüksek bit hızı 56.448.000 veya 56.448 kbps !

Bu nativedsd.com sitesinin toplama, örnek parçaların yer aldığı “Just Listen 1” bölümünden indirdiğim ikinci parçaya ait. Parça, Fernando Sor’un “Sor: Guitar Sonatas” eserinden “Exercise Op.35/22” adlı parça. DSD256 ve çok kanallı olan. Aşağıdaki listede “Multi 256fs” olarak belirtilmiş.

256fs veya DSD256, standart CD örnekleme frekansı olan 44.1kHz’in 256 katı demek. Ama bir farkla, CD’de 16 bit söz konusu. DSD ise 1 bit. Hesaplayalım:

(1 bit) x (44.1kHz) x (256) x (5 kanal) = 56.448 kbps

Bu CD’nin bit akış hızının 40 katı. Elimde bulunan sayısal kayıtları esas alarak oluşturduğum tabloyu paylaşıyorum. DSD, DXD, DFF, DSF kısaltmaları için önceki yazıma bakabilirsiniz.

Burada gördüğünüz temel bit hızlarının dışında karşılaşacağınız ara hızlar muhtemelen, 44.1kHz yerine 48kHz katları ile yapılmış örneklenmeler veya sıkıştırılmış FLAC dosyaları olacaktır. Belki dikkatinizi çekmiştir. Bazı kayıtlar 6 (yani 5.1) kanal değil. Sadece 5 kanal. Bunlarda LFE (subwoofer) kanalı kullanılmamış. Bu rakamlara aşina olunca, bit hızına bakarak dosya türünü tahmin etmeye başlıyorsunuz. Hani, “adamın ne mal olduğunu gözünden anlamak” gibi bir değim var ya, işte onun gibi bir şey…

Unutmayın, kütüphane servisleri, audio rendering vb tüm hizmetler bir PC’de toplanıyorsa, o zaman, yüksek çözünürlüklü müzik dosyaları için güçlü CPU gerekli.