Yaklaşık bir buçuk yıldır bu web günlüğünde yazmadım. Emekli olmakla birlikte 9:00-17:00 iş düzeni devam ediyor ve müzik dinleme tam gaz giderken, web günlüğüne pek vakit ayırmadım. Ancak, bir kaç gün önce denediğim ve beni şaşırtan Wtfplay deneyimimi buraya not alıyorum.
Hi-Res olarak adlandırılan bir müzik dosyasının iyi ses vereceğini varsayarız. Teorik olarak doğru, ama pratikte öyle olmayabiliyor. Öncelikle orijinal kaydın iyi olması lazım. Bazen yarım asırdan önce yapılmış kayıtların yüksek çözünürlüklü formatlarda piyasaya sürüldüğünü görebilirsiniz. Bu kayıtlar ancak orjinal kayıt kadar iyi ses verebilir. Modern kayıtlarda da bazen hi-res teknolojiler kullanılmış olsa bile, kayıt zincirindeki başka unsurlar nedeni ile sonuç tatmin edici olmayabilir.
Diğer bir durum ise, elinizdeki kaydın gerçekten Hi-Res olup olmadığı konusu. Çünkü, belki de orjinal kayıt 24bit 48kHz olarak yapıldı ve bu kayıt tüketiciye ulaştırılmak üzere, LP (analog), SACD (DSD64), DVDA (24/96 PCM) gibi farklı formatlara ve yüksek çözünürlüklere çevrildi. Ses zincirinde, orjinal çözünürlüğün düşüşürülüp sonradan tekrar yükseltilmesi doğal olarak duyulabilir kayıplara sebep oluyor.
Bu uzun süredir aklımda olan, ama bir türlü el atmadığım bir konuydu. Dinlediğim seste hoşuma gitmeyen ama kaynağını bulamadığım bir olumsuzluk vardı. Şimdi geldiğim noktada bunun “jitter” (bir başka deyişle zamanlama) ve elektriksel kirlilik (EMI/RFI) olduğunu düşünüyorum. Çeşitli denemelerden sonra, hoparlör, ampli, DAC, streamer ve bilgisayarın etkileri hakkında genel bir fikrim oldu ama hiçbir zaman Ethernet ağ konfigürasyonuna el atmamıştım. Ses için optimize edilmiş ağ anahtarlarına (Audio Grade Network Switch) biraz dikkatli, ön yargılı yaklaşıyordum. Bu alanda bir yatırım yapmadan önce bazı denemeler yaptım ve aşağıda paylaşıyorum.
Sayısal Ses Alet Çantası için bir ilave var. Dört yıldır biriktirdiğim müzik arşivinde, çok sayıda sanatçı/albüm adı/parça adı/albüm resmi olmayan, “bilinmez” dosyalar birikmişti. Bunların bir kısmını “Mp3tag” yazılımı ile JRiver Media Center’da görünür hale getirebildim. Ancak, DFF uzantılı dosyalar için elimde bir çözüm yoktu. Ufak bir araştırma sonucunda Poikosoft firmasından, EZ CD Audio Converter müzik çevirici yazılımı ile karşılaştım.
NAD ürünlerini incelerken karşılaştığım Purifi Eigentakt Ses Yükselticisi Teknolojisi üzerine, bu yazımı Purifi Audio’ya ayırmaya karar verdim.
Mobil durumdayken, yüksek çözünürlüklü albümlerimi nasıl dinleyebilirim? Bunun için başlıca 3 yol aklıma geliyor: Cep Telefonu Taşınabilir DAP (Digital Audio…
Sayısal ses dosyalarından müzik dinlerken, müzik kütüphanemi düzenli tutmak için bazı araçlar kullanıyorum. Bu yazıda alet çantamdaki yardımcı yazılım araç ve gereçlerinden kısaca bahsedeceğim.
Eski cihazlardaki kapasitörler değiştirmeli mi? Eğer 20 yıllık bir güçlendirici (pre, power), dahili veya harici bir güç besleme devresi gibi içinde bolca elektrolitik kapasitör bulunan bir cihazdan bahsediyorsak, yanıt evet. Seste iyileşme sağlamak üzere, elektrolitik olmayan kapasitörlerin, daha dar toleranslı ve kaliteli malzemelerle üretilmiş markalarla değiştirilmesi de hi-fi çevrelerinde öneriliyor. Ancak, bu öneri eskimeden çok daha kaliteli malzeme kullanımı ile sesi iyileştirmekle ilgili. Elektrolitik kapasitörlerde ise eskimeden kaynaklı kapasitans değerlerinde bozulma sözkonusu.
Müzik dosyasının tutulduğu depolama biriminden, USB çıkışına kadar (veya DAC girişine kadar), bilgisayar içindeki çeşitli arabirimler gecikmeye sebep olur. Sayısal müzik verisinin depolama biriminden okunması, ara belleklerin doldurulması, medya oynatıcı programının komutlarının CPU’da işlenmesi, sayısal sinyal işleme gibi. Bütün arabirimlerde homojen bir gecikme olsaydı sorun olmazdı. Ancak, farklı bilgisayar unsurlarında oluşan farklı sürelerdeki gecikme süreleri (milisaniyelerden bahsediyoruz) bazen tolerans sınırlarını zorlayabiliyor. Bunun etkisini analog olarak dinlediğimiz müzikte, “çıt”, “pıt” gibi sesler halinde duyabiliyoruz.
Müzik dinlediğiniz sistemi ayarlamak veya performansını analiz etmek istiyorsanız, farklı sistemler arasında bir karşılaştırma yapmak istiyorsanız, hoparlörlerinizi test etmek, konumlarını ayarlamak istiyorsanız veya doğru yapılmış kayıt neye benzer gibi bir merak sahibiyseniz size iki önerim olacak. 2xHD firmasının, “Audiophile Hi-Res System Test” ve “Audiophile Speaker Set-Up” albümleri. Aslına bunlar indirilebilir ses dosyalarından oluşan derlemeler.
PCM 24/192, 24/382, DSD128, DSD256 gibi formatları dinleyebilmenin çok hoş ve ödüllendirici bir deneyim olduğunu düşünüyorum – hele beğendiğiniz kayıtları bulursanız. DSD müzik dosyalarını oynatmak için bir bilgisayar ve yazılıma veya gerekli donanım ve yazılımı paketleyen bağımsız bir müzik sunucusuna veya taşınabilir bir cihaza ve DAC’a ihtiyaç var.
Birkaç hafta önce yazılarımı okuyan bir arkadaş, “müzik dinlediğin sistemi topluca anlatabilir misin?” sorusunu iletmişti. Web günlüğünün eski yazılarında bu bilgi dağınık olarak var. Bu yazıda derli toplu bir özet yapacağım. Yalnız bunları okurken beklentinizi doğru ayarlayın. Bu sadece benim müzik dinlediğim sistem, bir deneyim paylaşımı. “İdeal sistem” gibi bir iddia yok. Sadece bir örnek. Kendi doğrularınıza ve bütçenize göre size en uygun gelen sistemi oluşturmak sizin işiniz. Zaten bu sistem ile ilgili kendi eleştirilerim de mevcut.
Önceki yazıda, web tarayıcıda açtığınız YouTube, Tidal, Spotify vb uygulamaların sesinin JRiver Media Center ve WDM sürücü ile nasıl DAC’a aktarılacağından bahsetmiştim. Bu seferki yazıda, aynı şeyi JRiver ve WDM sürücü olmadan nasıl yaptığımı anlatacağım.
Neden buna gerek duyduğumu tekrar edeyim. Web tarayıcıda bir ses uygulaması çalıştırdığınızda, sesi Windows Kayıttan Yürütme Aygıtlarından birine (örn. bilgisayarın hoparlörüne) yönlendirebilirsiniz. Kullandığım exaSound DAC’ın özel ASIO sürücüsü Windows Kayıttan Yürütme Aygıtları arasında listelenmiyor. Öncelikle bunun normal olduğunu belirteyim, çünkü exaSound sürücüsü Windows ses alt sistemini bypass ederek daha kestirme ve temiz bir yol ile sayısal sesi “bit perfect” olarak USB portuna eriştiriyor. Peki web tarayıcının sesini nasıl DAC sürücüsüne yönlendireceğim?
Örneğin, Windows bilgisayarınızda YouTube’dan çaldığınız müziği, DAC üzerinden müzik sisteminize yönlendirerek daha iyi bir ses kalitesi istiyorsunuz. Bunu nasıl yapacaksınız? YouTube’da 1080p HD çözünürlüklü müzik videoları ve bununla birlikte oldukça kaliteli bir ses ile müzik dinleyebiliyorsunuz. Uygulama YouTube ile sınırlı değil, web tarayıcınızdan erişebileceğiniz TIDAL (özellikle HiFi üyelik), Spotify ve bunun gibi bir çok uygulamanın sesini bilgisayardan DAC’a ve oradan müzik sisteminize aktararak hiç de fena olmayan bir müzik deneyimi yaşayabilirsiniz.
Diyelim ki elinizde rip edilmiş SACD’lerin .ISO uzantılı dosyaları mevcut. Bu tür bir tek dosya, albümün tüm parçalarını içerir. JRiver gibi bir medya oynatıcı bu .ISO uzantılı DSD dosyalarını başarı ile çalabilir. Yalnız, bilgisayarın işlemcisi bir tek parçayı çalmak için tüm albümü işlemek durumunda kalır. Bu işlemci için bir yük demek. Eğer, işi basit tutmak için düşük güçlü bir bilgisayar kullanıyorsanız, bu hacimdeki bir dosya – hele çok kanallı kayıt içeriyorsa – size, seste kesintiler halinde geri dönebilir. Çözüm olarak .ISO uzantılı bir SACD dosyasını, albümü oluşturan parçalara ayırmak mümkün. Bu işlemi yapan programlardan biri Sonore firmasının ISO2DSD yazılımı.
Kantat (Latince ve İtalyanca’da cantare, “şarkı söylemek”) bir çalgı eşliğinde söylenen ve genellikle birden fazla bölüm içeren, genellikle koro eşliğinde sunulan sözlü beste anlamına geliyor. Bu yazının konusu Cantata grafiksel bir MPD istemci yazılımı. Güçlü bir bilgisayar yerine, daha ufak bir sistemi tercih ediyorsanız size uyabilir. Neden daha ufak bir bilgisayarı tercih edesiniz? Birinci sebep maliyet olabilir ikincisi daha kısa ve temiz bir sinyal yolu olabilir. Cantata, Linux, Windows ve Mac OSX işletim sistemleri üzerinde kullanılabiliyor.
Evet! Çok basit ama bir çok müzik severin atladığı bir konudan bahsedeceğim. Eğer müzik dinleme hobinizden ve ses sisteminizden en fazla verimi almak istiyorsanız, cihazlarınızın şebeke bağlantısında prizin yönüne dikkat etmek gerekiyor.
Yakın çevremde az sayıda arkadaşım çok kanallı müziğe olan ilgimi bilir ve sadece onlara “gerçekten neden bahsettiğimi” anlatabildiğimi sanıyorum. Eğer konuya özel olarak ilgi duyan biri değilse, “çok kanallı müzik” denince insanların ilk aklına gelenler – Hi-Fi ile ilgisi bulunmayan – basit bir ev sineması sistemi ve ufak hoparlörler oluyor. Benim anlatmak istediğim o değil. Yüksek çözünürlüklü ses (Hi-Res Audio) ve odyofil kalitesinde çok kanallı müzik dinlemekten bahsediyorum. Bu durumda odyofil arkadaşların bu konuya ilgi duymaları beklenir değil mi? Hayır, genellikle onlar da buna ilgi duymuyorlar. Hatta çoğu konuya kuşku ile bakıyor. Bu sadece benim yakın çevrem ile ilgili bir durum değil. Dünyada genel olarak çok kanallı müziğe talep düşük. İlginç bir şekilde, 1970’lerden bu yana çok sayıda, çok kanallı kayıt yapılmasına rağmen!
Bir SACD’yi sabit diske aktarmak (“rip” etmek) için önceleri, SACD sürücüye sahip bir Sony PS3’den faydalanılıyordu. Konuya 2014 Eylül tarihindeki eski bir yazımda değinmiştim. Ancak, açıkçası geçen zamanda SACD sürücü içeren ilk PS3 modellerinden bulmak mümkün olmadı. Sanırım bulabilsem bile bu eski cihazın SACD sürücüsünün arızalanma olasılığı çok yüksek olacaktı. CD’lerimi kayıpsız sayısal dosyalar halinde NAS disklerime aktarabiliyordum. Ancak, SACD disklerim için elim kolum bağlıydı. Sayı CD’ler kadar çok olmasa bile SACD’lerim arasında çok sevdiğim ve yedeklemek istediklerim vardı. Şimdi çok daha pratik bir yol mevcut. Yalnız belirli bir seviyede bilgisayar bilgisi gerekiyor.
FreeNAS yazımın ikinci ve son bölümünden bazı özellikleri ekranlar üzerinden anlatmaya çalışacağım. Benim kullandığım FreeNAS sürümü 9.3. Amacım sadece konu hakkında bir fikir verebilmek. Detaya girmeden bazı temel özelliklerden bahsedeceğim. Böyle bir sistem kurmak isteyen, YouTube’da “FreeNASTeam” (IXSystems) kanalında çok detaylı videolar izleyebilir.
Müzik bilgisayarı için harici ve doğrusal bir güç kaynağı kullanımı elbette sorgulanabilir bir yaklaşım. Peki neden?
Harici, doğrusal güç kaynağı kullanmadaki başlıca amaç, anahtarlamalı güç kaynaklarının elektronik gürültülerinden, fiziksel fan sesinden, kasa içinde kapladığı yerden, ısıdan kurtulmak, müzik bilgisayarına daha temiz bir güç sağlamak.
Artistin orjinal sayısal stüdyo masterlarını artık DAC ve optimize edilmiş bilgisayarlar veya streamer cihazları ile evimizde dinleyebiliyoruz. Peki bu master kayıtlar nasıl oluşturuluyor? Bu yazıda kısaca stüdyo master kayıtlarında bahsedelim.
Akustik ölçüm (Room Equalization – Oda Dengeleme), uzun süredir zihnimi işgal eden bir konuydu. Dinleme odamda hareket ettikçe, oturma pozisyonumda ufak değişiklikler yapınca, hoparlörle 3-5 santim oynatınca seste değişiklikler oluyor. Tamam, insan kulağı muhteşem bir organ ama duygusal bir merkeze (beyine) bağlı. Psiko-akustik etkilerden sıyrılarak, bilimsel ölçüme ihtiyaç var. Bundan hareketle öncelikle amatör olarak nasıl ölçüm yapabileceğimi inceledim. Teknoloji öyle bir yere geldi ki, artık herkes kendi akustik ölçümünü ufak bir yatırım ile yapabilir. Yalnız konu çok derin. Burada genel olarak ölçüm konusunu ele alacağım. Akustik düzeltme konusundan daha kısa olarak bahsedeceğim.
Müzik Sunucu bilgisayarımda, halen (Ekim 2015 itibarı ile) Windows Server 2012 R2 Core Mode ve Audiophile Optimizer yazılımlarını kullanmaktayım. Bu ikili çok çeşitli yazılım ile birlikte kullanılabiliyor: JRiver Media Center, JPLAY, Process Lasso, HQPlayer, Bug head Emperor, Foobar2000, MQn Player, TIDAL, Spotify, Qobuz, WiMP, Logitech Media Server, Acourate Convolver, dBpoweramp… Bahsettiğim platform üzerinde medya yazılımı olarak JRiver Media Center 21 kullanmaktayım. Bu çözüm, iyi bir ses kalitesi, iyi bir müzik kütüphanesi yönetimi ve tablet bilgisayardan yönetim konforu sağlıyor.
Evdeki Windows 7 yüklü bilgisayarları Windows 10’a yükselttim. Biraz yorucu oldu. Herkes aynı zorlukları yaşar mı bilemiyorum ama deneyimimi paylaşmak istiyorum. Neden OSX veya Linux değil konularına burada girmeyeceğim. Şimdilik seçtiğim yol bu. Microsoft, W7 ve W8 lisansına sahip kullanıcılara ücretsiz W10 yükseltme öneriyor. Hayat bana, “ücretsiz”, “limitsiz”, “bedava” gibi sıfatların yer aldığı yerlerde 5N1K sorularını (ne, nerede, ne zaman, neden, nasıl, kim) sormayı öğretti.
Native DSD olarak kayıt edilmiş “8 ENSEMBLES IN 1 BIT” albümünü bir süredir zevkle dinliyorum. Vokal, akustik, caz ve klasik parçalardan oluşan bu albüm 3 Temmuz 2015 tarihinde yapılmış. Müziği dinlerken haliyle insan kendine göre bir şeyler hayal ediyor. Sonradan nativeDSD.com sitesinde dolaşırken albümün yapılışı ile ilgili bir videoyu farkettim. Hayalim ile gerçek çok farklıydı. Çok hoşuma gitti ve burada paylaşmaya karar verdim.
Bu yazıda C.A.P.S. (Computer Audiophile Pocket Server) V4 Pipeline modelinden bahsedeceğim. CAPS V4 Pipeline, doğrudan DAC’ınıza USB ile bağlayacağınız bir bilgisayar.
Halen kullanmakta olduğum müzik dinleme bilgisayarının tasarımı ile ilgili bir video serisi hazırladım. Umarım meraklıları için yararlı olur. Daha önce blogda “Sayısal Müzik Dosyalarını Dinlemek için Yaklaşımlar” başlıklı bir yazı dizisi olmuştu. Buradaki tasarım model-1, model-2a ve model-2b için uygun.
JPLAY StreamerMode ile, aynı yerel iletişim ağı üzerindeki iki bilgisayardan biri (Audio PC) tamamı ile müziği iletmek için optimize ediliyor. Her iki bilgisayara da JPlay yükleniyor; Kontrol Bilgisayarı “host player” olarak ayarlanıyor. Kontrol PC’deki “JPLAYSettings” aracı ile Audio PC araması yapılıyor ve bulunduktan sonra gerekli ayarları Kontrol PC tarafında yapılıyor.
Bu yazımda Signalyst firmasının HQPlayer ürününden bahsedeceğim. Signalyst, yüksek kaliteli ses oynatma/dinleme/ölçüm üzerine yazılımlar ve donanımlar üzerinde uzmanlaşmış bir firma. HQPlayer, Windows, Linux ve OSX işletim sistemlerinde çalışan, yukarı örnekleme (upsampling) ve çok kanal (multichannel) destekleyen üst seviye bir bir ses oynatıcı yazılımı. HQPlayer diğer medya yazılımları arasından, yüksek ses kalitesi ve ayarlanabilir teknik parametreleri ile öne çıkıyor. Fiyatı 119€ ve Signalyst Webshop adresinden indirilebiliyor.
