Çok Kanallı Müzik / Multichannel Music

Yakın çevremde az sayıda arkadaşım çok kanallı müziğe olan ilgimi bilir ve sadece onlara “gerçekten neden bahsettiğimi” anlatabildiğimi sanıyorum. Eğer konuya özel olarak ilgi duyan biri değilse, “çok kanallı müzik” denince insanların ilk aklına gelenler – Hi-Fi ile ilgisi bulunmayan – basit bir ev sineması sistemi ve ufak hoparlörler oluyor. Benim anlatmak istediğim o değil. Yüksek çözünürlüklü ses (Hi-Res Audio) ve odyofil kalitesinde çok kanallı müzik dinlemekten bahsediyorum. Bu durumda odyofil arkadaşların bu konuya ilgi duymaları beklenir değil mi? Hayır, genellikle onlar da buna ilgi duymuyorlar. Hatta çoğu konuya kuşku ile bakıyor. Bu sadece benim yakın çevrem ile ilgili bir durum değil. Dünyada genel olarak çok kanallı müziğe talep düşük. İlginç bir şekilde, 1970’lerden bu yana çok sayıda, çok kanallı kayıt yapılmasına rağmen!

Ya Müzik Kaynakları?  Bir Kaç Örnek…

9 Eylül 2016 tarihinde NativeDSD.com’dan gelen bir haber bülteninde 1000 adetlik DSD albüm sayısına eriştiklerini belirtiyorlardı. Bunlar arasında ne kadarı çok kanal bilemiyorum. Henüz indirilebilir “native multichannel DSD” kayıtları, sayıca ve müzik türü bakımından az olabilir. Ama, optik ortam olarak multichannel SACD, DVD-A ve Blu-Ray olarak aradığınızda – ki bunları rip ederek bilgisayarda depolamak mümkün – çok sayıda kayıt görüyorum. Aşağıdaki resim galerisinde kendi elimdeki bazı örnekleri ve bazı web sitelerinden örnekleri paylaştım. Bunları en iyi kayıt örneği olarak değil, hızlı bir aramada elime geçen bir kaç örnek olarak sunuyorum. Burada anlatmaya çalıştığım, çok kanallı müzik kaynakları bakımından çok da kısıtlama yok. Bir çok müzisyen ve ses mühendisi, kayıtlarını çok kanallı olarak tüketiciye ulaştırmayı zaten tercih etmiş. Eğer, SACD, DVD-A vd Blu-Ray diskleri bilgisayar diskine aktarma (“rip” etmek) olayına girerseniz binlerce albümlük bir okyanusa dalmış olursunuz.

Peki Hiç Denediniz Mi?

Tahmin ediyorum bir çok insan, Pink Floyd – Dark Side Of The Moon, Berlioz – Symphonie Fantastique, Alan Parson’s Project – Eye In The Sky, Arne Domnerus – Antiphone Blues, Jazz At The Pawnshop gibi albümleri, 2L The Nodic Sound, Dr. Chesky kayıtlarını veya nativeDSD.com sitesindeki kayıtları, çok kanal ve Hi-res olarak dinlememiştir. Bunlar sadece bir kaç örnek. Şimdi burada binlerce kaydı sıralayamıyorum. Eğer müzik dinlemeye düşkünseniz bu deneyimi edinmenizi tavsiye ederim. Bunun kanal sayısı gibi insan ufkunu da genişleten bir deneyim olduğunu düşünüyorum.

Hi-Fi Dergilerinde Durum

Gözümü hi-fi yayınlarına çevirdiğimde bu konuya özel olarak ilgi duyan çok az yazar görebiliyorum. Bunlardan biri, 20 yıldır Stereophile dergisinde yazıları çıkan Kalman Rubinson. Linkedin’den gördüğüm kadarı ile aslen sinirbilim (neuroscience) ve işlevbilim (fizyoloji) profesörü. Kendisi ile bir tanışıklığım yok ama bir araya gelseydik çok kanallı müzik deneyimi konusunda konuşacak çok şeyimiz olurdu. Kendisinin, çok kanallı müzik dinlemeye meraklı olduğunu ve benim gibi bir exaSound e28 çok kanallı DAC kullanıcısı olduğunu biliyorum. Konuyla ilgili merakını yazılarında dile getiriyor. Yazılarından  bazılarının bağlantılarını vereyim:

• http://www.stereophile.com/category/music-round
• http://www.stereophile.com/content/music-round-63-page-2#4HyOeJyrfl8sAsE4.97
• http://www.stereophile.com/content/music-round-77#66szVkEujREPsIG3.97
• http://www.stereophile.com/content/music-round-60-page-2#ThltzvGSuHptl6bL.97

ComputerAudiophile.com gibi forumlara girdiğimde çok kanallı ses ile ilgili başka insanların var olduğunu görünce memnun oluyorum.

Cihazlar Hakkında Kısaca

SACD, DVD-A, Blu-Ray gibi optik disklere kayıtlı çok kanallı müziği dinlemek için geleneksel yaklaşımlar:

1. Analog çok kanal çıkışlı bir optik disk çalıcı ve çok kanallı güçlendirici veya,
2. HDMI çıkışlı bir optik disk çalıcı ve HDMI girişli çok kanallı bir güçlendirici (reveiver). Bütün HDMI girişi bulunan receiver cihazlarını, HDMI üzerinden DSD desteklemeyebileceğini de dikkate alın lütfen. Çünkü SACD kayıtları DSD64 formatını kullanıyor.

Örneğin, Oppo 103, 105 gibi üniversal çalıcılar, kendi çok kanallı DAC’larını içerdiklerinden, analog olarak çok kanallı çıkış verebiliyorlar.

Yukarıda bahsettiğim cihaz kombinasyonları “genellikle” ev tiyatrosu ihtiyaçlarına uygun ancak “odyofil gereksinimlerini” karşılamaktan uzak olabilir. Öte yanda odyofil gereksinimlerini karşılayabilecek SACD oynatıcılar – çoğunlukla – sayısal-analog çevirimini kendi içlerinde yapıyor ve dışarıya (“line” seviyesinde) stereo analog çıkış veriyor. Bu tür cihazlar üzerindeki sayısal (fiber, coax, S/PDIF, Toslink) çıkışlar sadece stereo PCM sinyallerini destekliyor. Yani, melez (hybrid) bir SACD kaydındaki 16bit/44.1kHz CD bilgisini bu çıkışlardan alabiliyorsunuz – SACD katmanındaki stereo veya çok kanallı DSD64 bilgisini değil! Kısacası bu tür cihazlarda çok kanal desteği çoğunlukla yok.

DSD128, DSD256 ve DXD gibi yüksek çözünürlüklü (Hi-Res) formatlardaki çok kanallı program materyali için zaten optik çalıcılar kullanılamıyor. Kaynak cihaz olarak bu işe uygun tasarlanmış bilgisayar veya “network player” tabir edilen cihazlar ve bunların ucuna da çok kanallı sayısal-analog çeviriciler (Multichannel DAC) bağlamak gerekiyor. Çok kanallı DAC olarak aklıma ilk gelenler  exaSound e28 DAC ve NADAC Multichannel-8 DAC. 

Tabi ses zincirinin geriye kalan kısımları da odyofil gereksinimlerine uygun olmalı. Bu açıdan bakınca 2 yerine 6 kanallı bir high-end sistemden bahsetmeye başlıyoruz ve maliyetler de ona göre oluyor.

Kendi kullanım modelimde, NAS‘da yüklü müzik dosyaları gigabit ethernet üzerinden “müzik sunucu” olarak kullandığım bilgisayara, oradan sayısal olarak, USB ile exaSound e28 DAC‘a ve analog olarak çok kanallı ses güçlendiricisine gidiyor. Bu modelde kaynak olarak müzik sunucu bilgisayar yerine exaSound PlayPoint Network Player da kullanabiliyorum. Ses şiddeti DAC üzerinden ayarlanıyor. Sinyal yolunu kısa tutabilmek için ses zinciri üzerinde ayrıca bir ön güçlendirici kullanmıyorum. Güç amplifikatörünün sağladığı ses şiddeti yeterli oluyor.

Sonuç

Sonuç olarak, çok kanallı Hi-Res müzik dinleme deneyimini mutlaka tavsiye ediyorum. İyi tasarlanmış bir çok kanalı Hi-Res müzik sistemi, stereo müzik deneyimine göre – özellikle sahne oluşumu bakımından – yepyeni bir kullanıcı deneyimi ve boyut sağlayacaktır. Hatta çok kanallı sesin – stereo sese kıyasla –  müzik sisteminin bazı ufak eksikliklerini bile gizleyebildiğini söyleyebilirim.

Çok kanallı müzik deneyimi ile ilgili önceki yazılarım:

• İyi Bir Çok Kanallı Müzik Deneyimi İçin
• Çok Kanallı Müzik Dinlemek
• exaSound e28 FX çok kanallı DAC incelemesi (Video)