• Okuduklarımdan, seyrettiklerimden aldığım notlar, izlenimler, incelemeler…

Exasound e20, e22, e28 DAC – DSD, DXD dosyaları ve çok kanallı ses bir arada

İlk ürün yazımı kendi kullandığım exaSound e20 DAC ile ilgili hazırladım. Bu vesile ile firmanın e22 ve e28 ürünlerinden de bahsedeceğim.

03-slider-e20

exaSound, elektronik mühendisi, yazılım uzmanı, müzisyen ya da girişimci Kanada’lı bir grup insanın kurduğu Toronto bazlı küçük bir şirket. Firma ürünlerine o kadar güveniyor ki, 30 gün ücretsiz deneme öneriyor. Yüksek çözünürlüklü DSD dosyalarının desteği konusunda DAC ve arabirim ürünlerinde bir çok “ilk”i gerçekleştirmiş. ASIO sürücüler, çok kanal ve DSD256 işini ilk başaran firma:

  • Dünyanın ilk 2-kanal DSD64, DSD128, DSD256, DSD512 ve PCM 384kHz/32bitUSB-I2S arabirimi (Temmuz 2011),
  • Dünyanın ilk  8-kanal DXD 384kHz/32bit destekleyen tüketici odaklı DAC ürünü (Aralık 2011),
  • Dünyanın ilk “high-end” 12.288 MHz örnekleme hızı ile DSD256 destekleyen stereo ve çok kanal DAC’ları (2013),
  • Dünyada ilk olarak Mac bilgisayarlar için DSD 256 desteği (Mart 2014),

bu ilklerden bazıları. Detaylar burada.

En son söyleneceği şimdi söyleyeyim: “exaSound e20’den çok memnunum; zevkle müzik dinliyorum; odağımı müzik dinlediğim cihazdan müziğin kendisine çevirdi; firmanın ürünlerine  güvendiğim için bütçeyi denk getirdiğimde bundan sonraki yükseltme yönüm exaSound e22 veya e28 olur”. e22 firmanın en üst ürünü. e28 ise 8 kanallı bir DAC olarak türünün şimdilik tek örneği. e22 ve e28 arasındaki tercihi ancak dinledikten sonra yapabilirim. e28’deki çok kanal ile e22’deki ses kalitesinden ne kadar feragat ediyorum?  bu önemli.  “Çok kanallı sesi ne yapacaksın?” diyebilirsiniz. Audiopile tabir edilen kişiler arasında bunun çok meraklısı olduğunu düşünmüyorum. Benim görüşüm iyi bir konfigürasyon ve kayıt ile çok kanallı sesin muhteşem bir müzik dinleme deneyimi sunduğu. Belki bunun üzerinde sonra daha fazla yazarım. Ama, (1) SACD, DVD-A disklerinin içine boşuna çok kanallı ses ilave etmiyorlar; (2) çok kanallı ses ile, enstrümanların keyfe keder hoparlörlere dağıtıldığı kayıtlardan değil, ortamının ambiyansını yansıtan profesyonel kayıtlardan bahsediyorum. 2L firmasının kayıtları buna güzel bir örnek.

exaSound e20’ye  geçmeden önce Lindemann D680 CD/SACD player kullanıyordum. Burr-Brown PCM1738 DAC kullanan D680 müzikal yapısı, sesleri keskin ve dinamik olarak verebilmesi, saydam bir sahne sağlaması ve arka plandaki sessizliği ile on yıldan uzun bir süre müzik kaynağım oldu. Bu ses özelliklerini sadece DAC yongasına atfetmek istemiyorum. Başka tasarım özelliklerinin de etkisi var. Ancak, onlara burada girmeyeceğim. Lindemann D680’den sonra 820S, 822 ve 825 modellerini çıkarttı. Rekabet eden çok sayıda marka da mevcuttu. Ama fiyatlar !!!

Peki neden D680 CD/SACD oynatıcıyı satıp yerine exaSound e20 DAC’a dayalı bilgisayar kaynaklı bir sisteme yöneldim?

  1. Daha düşük maliyet ile sistemimi geliştirmek istedim.  Genel olarak “high-end audio” pahalı bir zevk. Aynı ürünün fiyatı Türkiye’de dünyadan daha pahalı. Açıklaması ne olursa olsun (vergi vb…) bu hoşuma gitmeyen bir durum. Bir noktadan sonraki ürün yükseltmesi, CD/SACD çalar ürünleri ile bütçemi fazlasıyla zorluyor. İyi tasarlanmış bir DAC ve  bilgisayar birleşimi ile “high-end” tabir edilen sesin mümkün olduğunu gördüm.
  2. İyi tasarlamış bir DAC, bilgisayarın olumsuzluklarını gideriyor. Tek başına bilgisayar “hi-end audio” ile bağdaşmayacak bir ortam. Çünkü:
    • Bilgisayar keskin bir zamanlama (clock) sinyali üretemiyor. Bilgisayarın ürettiği zamanlama sinyali bol miktarda “jitter” tabir edilen zaman kaymaları içerir ve bu da sayısal sinyalden analog sese geçişte hiç iyi bir şey değil,
    • Bilgisayarlarda kullanılan düşük kaliteli anahtarlamalı güç birimleri bol miktarda elektronik gürültü üretir,
    • Bilgisayarın içindeki sürücüler “high-end audio”dan çok esnek bir sistem düşünülerek tasarlanmış ve ses sinyali için çok fazla dolambaçlı bir patika.
  3. Dünyada yüksek çözünürlüklü müzik dosyalarına doğru eğilim var. Hem müzik içeriği, hem de bu içeriği çalabileceğiniz donanım bakımından yüksek çözünürlüklü müzik zevkine erişmek daha kolaylaşıyor. Bir CD’yi yaşadığınız şehirdeki plakçılarda bulamazsanız, Amazon’dan sipariş ederseniz dünyanın kargo ücretini ödersiniz. Beklersiniz ve bir de siparişiniz yüklü ise gümrükte mi takıldı? endişesi taşırsınız. Sayısal müzik dosyasını ise internetten satın alıp hemen indirirsiniz.
  4. Artık yüksek çözünürlüklü müzik kayıtları da bilgisayar ortamında üretiliyor. Bunları saklamak veya çalmak için araya bir de optik disk yazma ve okuma basamağı ilave etmek artık bana mantıklı gelmiyor.
  5. Yeni teknolojili ürünler: Devre elemanları (örneğin DAC yongası…) ve devre tasarımındaki alternatif uygulamalar (asenkron USB uygulaması, filtre edilmiş güç kaynakları) ile daha iyi ses kalitesi. Burada exaSound firmasın bir teknoloji öncüsü (ASIO sürücü, DSD256 ve çok kanal) olduğunu belirtmek gerek.
  6. Kaynak olarak bilgisayar kullanmanın sağladığı esneklik (müzik arşivini daha iyi yapılandırmak, müziği arayıp bulma kolaylığı, arşive gerektiğinde  farklı cihazlardan ve hatta mekanlardan erişebilme, yedekleyebilme…

Kısaca ürünlere bakalım. Detay için exaSound web sitesini öneririm.

exaSound e20 DAC

e20-perspective-800e20-Back-800

Bildiğim kadarı ile dünyada 11.2896 / 12.288 MHz (DSD256) örnekleme hızları ile DSD destekleyen ilk “high-end” müşteri odaklı DAC. Benim kullandığım 11.2896 MHz destekleyen MkII versiyonu. 12.288 MHz desteği MkIII ile geldi.  Exasound, e20 – bilgisayar bağlantı sürücülerini kendisi geliştirmiş. Bilgisayar arabiriminden galvanik izolasyon ve asenkron USB arabilimi ile kendinden daha pahalı DAC ürünleri ile boy ölçüşebiliyor. DAC üzerindeki ses şiddeti (volume) kontrolü bunu sayısal yoldan yapan sistemlerin kısıtlamalarına sahip değil – DAC’ı doğrudan güç amplifikatörüne bağlayacağım için ses kontrol yöntemi benim için önemliydi. Sıraladığım bu özellikler, benim ürün aradığım dönemde en belirleyici kriterlerdi. Tabi ki çok sayıda kullanıcı tarafından yapılmış olumlu ürün değerlendirmelerinin de etkisi oldu. Oldukça tutkulu ve sevdalı kullanıcı yorumları okudum.

e20 detayları için buraya.

exaSound e22 DAC

e22-perspective-800 e22-Back-panel-800

Bu yazı itibarı ile e22 Exasound’un bayrak gemisi. DSD256 desteğine sahip. Henüz kullanmadım ama kullanıcı yorumları e20’ye göre daha yüksek bir ses çözünürlüğü, saydam ve temiz analog benzeri sesden bahsediyor. Yok denecek kadar düşük “jitter”, “distortion” ve gürültü seviyesi kağıt üstünde göze çarpan özellikler. Kullanıcılar, sesin kaynağı olan CD’den daha iyi çaldığını söylüyorlar ki ben bunu e20 ile deneyimliyorum.

22 DAC’ın e20’den başlıca farkları;  82fs Femto-Master-Clock kullanılmış; kulaklık güçlendiricisi iki katı daha güçlü, daha az gürültülü ve daha az distorsiyonlu;  12V Trigger çıkış; klasik USB konnektörü (e20’de mini USB mevcut) ve “heavy-duty” RCA konnektörleri (resimlerde görülüyor). Ben e20’yi Sennheiser HD650 ile kullanıyorum. Çok duyarlı bir kulaklık olmamasına rağmen e20’nin kulaklık çıkışı hiç zayıf gelmedi.

e22 detayları için buraya.

exaSound e28 DAC

e28-Perspective-800e28-back-800 e28-back-RCA--800

e28 DAC, DSD256 ve çok kanal ses desteğini birlikte sunan ilginç bir ürün. Bildiğim kadarı ile pazarda stereo ve çok kanallı müziği PCM olarak 44.1kHz’den 384 kHz’e PCM ve DSD olarak 2.8 MHz’den 12.2 MHz’e destekleyen başka bir tüketici ürünü (bu yazı yazılırken) yok. Bazı müzik meraklılarının çok kanallı ses için 3 adet stereo DAC kullandığını okumuştum. e28 bunun çok basit bir paket içinde yapıyor. Kanalları, PC ekranından ayrı ayrı veya bir master ses kontrolünden ayarlayabiliyorsunuz. Stereo’dan çok kanala geçerken herhangi bir konfigürasyon değişikliği gerekmiyor. Aynı şarkı listesi içindeki stereo veya çok kanallı kayıtları çalabiliyorsunuz.

Analog bağlantılar RCA veya mini-XLR tipi konnektörler ile sağlanıyor. Bunu aşağıdaki resimde görebilirsiniz.

ExaSound_e28-0036

e28 detayları için buraya.

Bu üç ürünün teknik özelliklerini ve fiyatlarını karşılaştırabileceğiniz bir tablo burada.

exaSound DAC ürünlerinde ses (volume) kontrolü

Ses kontrolü konusunda exaSound’dan gelen yanıtı ileteyim: Ses kontrolü ne analog, ne de sayısal…  Bilgisayar USB portundan gelen sinyal 0 dB seviyesinde. Sayısal sistemlerdeki bit kaybı sözkonusu değil. Ses azaltmak için ES9018 DAC yongasına bir komut gönderiliyor. Bunun sonucunda ES9018 daha düşük bir voltaj üretiyor. Özetle 0 dB ses sinyali daha düşük voltajlı analog sese çevriliyor.  Konuya analog taraftan baktığınızda sinyal zayıflatılmıyor sadece daha ufak yaratılıyor. Dolayısı ile geleneksel ses kontrolündeki işaret-gürültü-oranı sıkıntısı yok. Aşağıdaki resimlerde exaSound ses kontrol aygıtını ve JRiver MC20 ile tam ekran görüntü yer alıyor.

Capture    Screenshot 2014-09-17 23.14.29

Benim deneyimim

  • Ürünü ilk gördüğümde ve elimle tarttığımda boyutlarının ufaklığı ve hafifliği dikkatimi çekti (165 x 55 x 175 mm, 0,86kg – e22 ve 28 biraz daha derin ve 1.1kg). Ama, bu hiç bir şekilde ses kalitesinin göstergesi değil.
  • Kutudan çok uzun bir USB kablosu çıktı. Benim düşüncem kablonun çok kısa olmasından yana. Ancak, bilgisayarı ses sisteminden mümkün olduğunca uzakta tutmak daha faydalı olabilir.
  • Kurulum çok kolay. Öncelikle sürücüleri işletim sisteminde kuruyorsunuz. Windows’un ses devreleri by-pass ediliyor. Ses kontrol uygulaması ekranda beliriyor. Sonra kullanacağınız medya oynatıcıda ana ses kaynağı olarak tanıtıyorsunuz. Ben yazılım olarak  JRiver MC20 kullanıyorum. “Logitech Harmony 900” uzaktan kumanda ve bilgisayar USB portuna takılan “flirc” adlı bir ürün ile,  TV ekranında hem JRiver ekranlarında dolaşıyorum, hem de exaSound e20’nin sesini kontrol edebiliyorum. exaSound’un JRiver MC ile çalışan bir ses senkronizasyon “plug-in”i var. exaSound ses kontrolü ile JRiver MC ses kontrolü senkronize edilebiliyor. Örneğin JRiver MC’ı bir iPad’den kontrol ederseniz DAC’ın sesini de ayarlayabiliyorsunuz. Normalde ses kontrollerinin senkronizasyonu PCM tabanlı, WAV, FLAC, DXD dosyaları için geçerli. JRiver’ın beta sürümünde, bu uygulama ile bitstream DSD dosyalarında da ses kontrolü yapılabildiğini okudum.
  • Ses kalitesi:
    • e20’yi dinlediğim sistem:
      • B&W Nautilus 803, (geç saatlerde Sennheiser HD600 kulaklık)
      • Kimber Kable BiFocal XL hoparlör kablosu,
      • Mark Levinson No.383 entegre güçlendirici (SSP modunda kullanıyorum. Yani, pre-amp “unity gain” moduna alınmış; ses kontrolü etkin değil; power-amp gibi çalışıyor. Ses kontrolü e20 üzerinden),
      • Transparent BalancedMusiclink XLR arabağlantı kablosu
      • Henüz özel bir USB kablosu kullanmıyorum.
      • Bilgisayar kendi topladığım bir sistem: Intel DH61AG mini-ITX anakart, Core i5 işlemci, 4GB bellek, 128GB SSD (Win 7 Ultimate), 2x4TB Seagate SSHD (müzik dosyaları)
    • e20/e22/e28 ES9018 Sabre32 Reference Stereo DAC kullanıyor.
    • exaSound e20’nin sesi çok müzikal. Dikkatinizi cihazlardan müziğe doğru çekiyor. exaSound e20 ile  daha fazla müzik dinlemeye başladım ve bunu yorulmadan yapabiliyorum. Arşivimdeki bir çok müziği yeni farkettiğim bazı detaylar ile yeniden keşfetmeye başladım.” Bazı kayıtlarda alt basların nerelere indiğini e20 ile keşfettim. Vokal ve akustik enstrumanların sesi çok doğal geliyor.
    • Çok iyi bir atmosfer ve geniş ve derin bir ses sahnesi yaratıyor.
    • 24/96’nın üstüne çıktığınızda PCM ve DSD arasındaki farklar azalıyor. Ancak, 24/96 ve altı kayıtları DSD olarak upsample ettiğimde PCM’in bazı sivrilikleri (metalik bir karakter olarak ifade edebiliyorum ancak) yumuşayıp daha analog bir ses oluşuyor. Bunu özellikle FLAC dosyalarda gözlemledim. PCM’in özellikler düşük örnekleme hızlarındaki karakteri konusunda farklı görüşler olabilir. Bazı kullanıcılar bunu daha canlı, atak olarak algılayabilir.
    • FLAC, WAV, PCM, DXD, DSD, hangi formatı gönderirseniz, ek bir ayara gerekmeden, otomatik olarak örnekleme frekansını değiştiriyor.
    • Cihazla iyi bir güç adaptörü geliyor. Ancak, bunun yerine lineer bir güç kaynağı kullanmak seste olumlu bir iyileşme yaratıyor. Yalnız güç kaynağının yeterli akımı verdiğinden emin olmak lazım. Çünkü, DSD dosyaları düşük örnekleme hızlarına göre daha fazla CPU gçü ve akım gerektiriyor.
  • Üretici firma ufak ama hızlı yanıt veriyor. Bir iki teknik sorumu e-posta ile firmaya ilettiğimde hızlı ve tatmin edici yanıtlar alıyorum. Yanıtları verenin bizzat firmanın sahibi olduğunu anlıyorum.

Sistemi yükseltmek

e20 DAC ile birlikte gelen harici güç kaynağını, bir arkadaşımın ürettiği linear güç kaynağı ile değiştirdiğimizde özellikle vokallerde, akustik enstrümanlarda ve genel olarak sesin saydamlığında iyileşme elde ettim. Müzik performansında sahne biraz daha genişledi ve detaylandı. Caz trio gibi az enstrumanlı müziklerde vokaller ve enstrümanlar odanın içindeymiş hissi veriyor. Bir de ses kalitesi bakımından XLR çıkışlarının, RCA’lara göre daha iyi sonuç verdiğini gördüm.

Bunun dışında Windows 7 Ultimate işletim sisteminin gereksiz servislerini kapatmak ses kalitesini arttırıyor. Bunun için “Fidelizer” adlı bir program kullanıyorum (bunun hakkında ayrı bir yazı olacak).

Bilgisayarda PCI-to-USB kart kullanarak e20 için adanmış/filtre edilmiş bir USP port sağladım. İlk akla gelen ürün SOtM tX-USB PCIe kartı idi (350$ + gönderim). hem fiyatının yüksek oluşu hem de Windows 7 ile problemli olabildiğini okuduğum için onun yerine PPAstudio tarafından üretilen “Audio Grade USB 3.0 PCIe” kartını kullandım (129$ tüm dünyaya gönderi dahil). Çok çeşitli forumlarda bu kartın öncekinden geri kalmayan bazı alanlarda daha üstün ses sağladığını okumuştum. İlk taktığımda seste bir iyileşme fark edemedim. Bunu sebepleri (1) 200 saatlik bir yanma süresi geçmedi, (2) bu kartı daha temiz bir güç kaynağından beslemek lazım; ben PC’ninkini kullanıyorum (3) iyileşme potansiyelinin bir kısmı zaten çok iyi bir USB arabirimine ve ASIO sürücülere sahip exaSound  tarafından sağlanıyor (4) diğer USB portları zaten kullanılmıyor. İlk iki maddeyi zaman içinde adresledikten sonra tekrar bakacağım.

Bilgisayar üzerinde ses kalitesini iyileştirmek için bazı iyileştirmeler yapılabilir:

  • İşletim sistemi olarak Windows 2012 Server ve Audiophile Optimizer yazılımını kullanmak,
  • Sabit disklerde SATA filtresi kullanmak,
  • Bilgisayar güç biriminde lineer güç kaynağı kullanmak ve/veya anakart besleme girişinde PicoPSU ürünleri ile filtrasyon yapmak.

Bazı kaynaklar:

Ayrıca, exaSound, ürünleri ile ilgili olarak sektör medyasnda çıkan ya da kullanıcıların yaptığı değerlendirmeleri web sitesinde toplanmış. Bunlara erişebileceğiniz bağlantılar: magazin ve yazar yorumları ve ayrıca burası.

Bu ürünü nasıl dinleyebilirim? Bu ürünü nasıl tedarik edebilirim?

Demo için bu bağlantıya bir tıkayın bakalım.

Satın almak için bazı ön bilgiler ama sonrasında iletişime geçelim.

Yorum yapın:

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.