İyi bir çok kanallı müzik deneyimi için…

Bir çok SACD ve DVD Audio kaydı stereo kanalı yanında çok kanallı müzik içeriyor. Artist, performansını dinleyicisine bu şekilde ulaştırmayı tercih etmiş.

Daha önceki bir yazımda bahsetmiştim, müzik kayıtlarında çok kanal başlıca üç şekilde ortaya çıkıyor,

1. Klasik müzik konseri, caz klübü, konser ve bunun gibi ortamlardaki çevre/ambiyans seslerinin de verilerek dinleyiciyi etkinliğin içinde hissettirmek,
2. Enstrumanların, ses efektlerinin kanallara dağıtılması (bazen doğal olmayan sonuçlar doğurabildiği için özellikle dikkat gerekiyor),
3. Bazı sayısal teknikler kullanılarak sanal bir çok kanal etkisi yaratmak (örneğin, sayısal geciktirme uygulanmış sinyalin arka hoparlörlere verilmesi ile geniş salon ambiyansı verilmesi gibi…)

İyi bir çok kanallı müzik deneyimi için dinleme aşamasından başka asıl kayıt aşamasında bazı prensiplerin uygulanması gerekiyor. Tabi burada iş kayıt mühendislerine düşüyor. Eğer bazı unsurlara dikkat edilmezse, aynı kaydın stereo olanı, çok kanallı olanından çok daha fazla dinleme keyfi veriyor. Benim karşılaştığım bazı örnekleri vereyim. Bir kere yukarıda 2 maddeye giren gerçekçilikten uzak kayıtlara özellikle rock ve pop kayıtlarında çok rastlıyorum. Bazı kayıtlarda arka hoparlörlerin sesini kısmam gerekebiliyor veya orta kanalın seviyesinde bir yanlışlık hissediyorum. Sanırım 70’lerde – yapılmış bazı quadrofonik kayıtların sayısallaştırılmış sürümlerinde, arka sağ ve arka sol kanalların, orta (center) ve bas (LFE) kanallarına yönlendirildiğini farkettim. Bu benim sistemimden de kaynaklanabilir. JRiver’ın bu kanalları çözümlemesinde bir sorun olabilir. Basit bir kablo bağlantı müdehalesi ile o albüme özel olarak sorunu giderebiliyorum ama pratik değil. Ama doğrusu bu işin bir standardı olmalı ve müzik dinleme zincirinde kanallar, kaynaktan hoparlörlere doğru gitmeli . Bakın kayıt mühendisleri nelere dikkat etmek zorunda:

1. Her kanal kendi ayrı (bağımsız) sesini taşımalı. Bunun alternatifi ve önerilmeyen metod ise matriks kodlama. Matriks kodlamada sinyal stereo olarak çalınabildiği gibi sesin yükseklik ve fazındaki değişikliklerden bir dekoder yardımı ile diğer kanallar üretilebiliyor. Ancak, diğer kanalları bu şekilde üretmek, kanal ayırımında yetersiz sonuçlar doğurabiliyor.
2. Ses kayıt mühendisi sesleri karıştırırken mümkün olduğunuca bir tek dinleme pozisyonu (sweet spot) varsaymamalı,
3. Sonuçta elde edilen çok kanallı kayıt bir çok farklı sistemde dinlenerek değerlendirilmeli.
4. Kayıt masasındaki monitörler duyulabilir frekanslarda lineer bir yanıta sahip olmalı (eğer sistem parlak çalııyorsa, yani orta üstündeki frekansları daha yüksek veriyorsa, o zaman kayıt mühendisi bu dengelemek için müdehale edebilir. Sonuç kayıt daha bas ağırlıklı oluşabilir.)
5. Karıştırmanın (Mixing) yapıldığı odada yansımalar azaltılmış olmalı, oda boyutları çok simetrik olmamalı, tavan alçak olmamalı,
6. Kayıt stüdyosunda tüm cihazlar açıkken ses seviyesi 25dB altında olmalı,
7. Çok kanal ses karışımı için kullanılan tüm hoparlörler aynı model ve tam bant verebilen kalibre edilmiş hoparlörler olmalı.
8. Sonuç kayıt tipik bir tüketici evindeki sistem ile gözden geçirilmeli,
9. Karıştırma işleminde sadece sesi doğrudan veren hoparlörler kullanılmalı (indirekt olarak yansıtan hoparlörler olmamalı)
10. Karıştırma stüdyosunda, 5.1 konfigürasyonundaki tüm hoparlörler (sol ön, sol arka, sağ ön, sağ arka, orta ve subwoofer), karıştırma konsolunu merkez alan bir daire etrafında çevrelenmeli.
11. Hoparlörlerin karıştırma konsoluna uzaklığı yaklaşık 2mt – 2.3mt arasında olmalı.
12. Ön sağ ve sol hoparlörler yaklaşık 30 derece açı ile içe dönük olmalı. Arka hoparlörler karıştırma konsoluna 110-150 derece arası açı yapmalı.
13. Orta hoparlör, kayıt masasını tam olarak ortalamalı.
14. Bütün hoparlörler, kayıt mühendisinin kulak yüksekliğinde olmalı.
15. Bütün hoparlörlerin fazı doğru olmalı.
16. Subwoofer karıştırma konsolunun karşısında olmalı.
17. Subwoofer alçak geçiren filtresi 120Hz üzerine çıkmamalı.
18. Karıştırma işlemi için dinleme seviyesi 79-85dB (C-weighted) olmalı.
19. Geciktirme (delay) tavsiye edilmez. Ama zorunlu hallerde mesafeyi kompanse etmek için foot başına 0.88 milisaniye kullanılabilir.
20. Kanallar: 1 = Sol, 2 = Sağ, 3 = Orta, 4 = Alt Freakans, 5 = Arka Sol, 6 = Arka Sağ olarak kurulmalı.
21. Alt Frekans kanalı (LFE) hiç bir şekilde ana (sağ ve sol) hoparlörlerin bas içeriğini taşımamalı.
22. Orjinal ses kaynağının örnekleme hızı ve bit çözünürlüğü her bir kanal için ayrı ayrı etiketlenmeli.

Buradaki maddeler, “The Recording Academy’s Producers and Engineers Wing – Recommendations for Surround Sound Production” adlı dokümandan alınmıştır. Dokümanın PDF versiyonu burada.

Bu maddeler bizim müzik dinlediğimiz ortam için de bir çok ip ucu içeriyor.