Yaş 50 olunca müzik dinleme hobisi olan insan 45’lik ve 33’lük plak (LP), makaralı teyp, kaset, CD/SACD/DVD-A/DAT ve tabi internetten indirilebilen sayısal dosyalar gibi çok çeşitli format ile haşır neşir oluyor. Bir noktada müzik arşiviniz de bu format değişiminden etkileniyor.
Son yıllarda LP’ye bir geri dönüş gözlemliyorum. Bazı perakende mağazalarında LP reyonları açılmaya başladı. Elimde satış rakamları yok ama dünyada LP satışlarında artış var gibi. Okuduğum bazı kaynaklar da bunu teyit ediyor. (Güncelleme: Artık bazı rakamlar mevcut. Bkz. “Müzik Satışları” başlıklı yazım)
Bir çok insanın LP’den müzik dinlemenin zevkini başka metodlara değişmeyeceğini biliyorum ve anlayabiliyorum. Plağı kılıfından çıkarırsınız; yüzeyine dokunmadan parmaklarınızla etiketine ve kenarına temas ederek özenle tutarsınız; onun kokusunu duyarsınız; pikabın üstüne yerleştirirsiniz; iğne plağa temas edince hoparlörlerden “blop” diye bir ses çıkar, bas hoparlörler titreşmeye başlar, LP yüzeyinin sesini duymaya başlarsınız ve müzik başlar… Müzik dinlerken plak kılıfının üstündeki bilgileri kontrol edersiniz. Kim hangi enstrumanı çalıyor, ne zaman kayıt edilmiş ve dinlediğiniz müzik bazı anıları canlandırır…En ama en önemlisi, gerçeğe yakın analog ses dinlersiniz.
Müziksever için bu ritüel çok zevkli. 5 fiziksel duyudan 4’üne hitap ediyor (bravo bildiniz tad alma hariç).
Peki her şey bu kadar güzelken neden sayısallaştıralım ki?
Her şeyden önce plak tutkusu bir zevk işi ve konuya gönül bağlantınız varsa bunu tartışamayız.
Ses Kalitesi: Ama, eğer, “ses kalitesi bakımından” plağın sağladığı analog müzik deneyimini yitireceğinizi düşünüyorsanız, hemen ilk fırsatta iyi tasarlanmış bir demo izleyin. En zevk alarak dinlediğiniz müzikleri yüksek çözünürlüklü dosya olarak, iyi bir DAC üzerinden dinleyin. Bu deneyimi size sunabilecek bir çok hi-fi mağazası mevcut. Eğer karar verecekseniz bunu sağlam veri üzerine oturtun. Yukarıda değindiğim gibi; “…mutlak ses kalitesi peşinde değilim; ben alışık olduğum plağın sesini seviyorum…” diyebilirsiniz. Bu kişisel tercih meselesidir.
Genellikle, ses kalitesi ile ilgili önemli kayıplar bir enerji formundan diğerine çevirimlerde olur. Örneğin, pikap iğnesinin (dinlerken de, plak basılırken de) mekanik salınımların elektriğe çevrilmesi; elektriğin hoparlör tarafından tekrar mekanik bir enerjiye çevrilmesi; Analog elektrik sinyalin, sayısal elektrik sinyale çevrilmesi ve tersi… Müzisyenin performansı, kulaklarımıza ulaşırken bu çevirimlerden ne kadar fazla olursa o kadar kalite düşer. Bilirsiniz, nerede çokluk…
Ayrıca kayıt kalitesi de önemli. Kayıt mühendisinin “mastering” sırasında orjinal kayıt üzerinde bir sıkıştırma (compression) uygulayıp uygulamadığını, bunun miktarını bilemeyiz. Bu konu CD kadar LP’ler için de geçerli. Bunu neden anlatıyorum? Çünkü, bir gün orjinal kaydın hiç sıkıştırılmamış bir halini sayısal dosya olarak bulabilirsiniz.
Arşivleme/Yedekleme: LP arşiviniz çok büyük değil ise sorun yok. Ama birkaç yüzlü, binli bir rakamdan bahsediyorsanız, iş baya zahmetli olmaya başlıyor. En büyük sorun LP’leri depolamak. Sonra eskiyen LP kılıfları, tozlanan LP yüzeyi, çıtırtılar… Eğer ev taşıdıysanız bilirsiniz bir kutu LP’nin ne kadar ağır olduğunu.
Bir de bazen bir arkadaş “ver şu plağı evde bir dinleyeyim…” der. Vermek istemezsiniz. Arabada güneşte kalır da yamulur mu, üstüne sigara külü düşer mi diye pimpiriklenirsiniz. Halbuki sayısal bir dosya olsa kopyala USB belleğe gitsin… Bir de belki evdeki minik vatandaşların arşivinizle tanışması için biraz erken olduğunu düşünüyorsunuzdur…
Plak kolleksiyonunuzu sayısallaştırdığınızda bir bakıma yedeklemiş olursunuz.
Rahatlık ve kullanım kolaylığı: Sayısal bir arşivi bazı tuşlara basarak oturduğunuz yereden tarayabilir, önceden etiketlenmiş ve sınıflanmış müzik dosyalarına rahatça erişebilirsiniz – bir çeşit medya yazılımı kullandığınızı ve buna bir ekrandan ulaştığınızı varsayarak. Ayrıca, sevdiğiniz müziklerden çeşitli çalma listeleri oluşturabilirsiniz.
Ayrıca, sayısallaştırılmış plak arşivinizi – en azından bir kısmını – mobil durumdayken, seyahatte, sokakta… yanınızda taşıyabilirsiniz.
Sayısallaştırma İşlemi
Bunlar sebeplerden bazıları. Gelelim bu sayısallaştırmanın nasıl yapılacağına. Daha doğrusu nasıl yapılmayacağına. Eğer değerli bir arşivi sayısallaştıracaksanız USB’den mp3 çeviri yapan pikaplardan uzak durun. Hedef arşivi en kayıpsız şekilde sayısallaştırmak.
Mümkün olan yüksek çözünürlüğü ve kayıpsız ve tercihan sıkıştırmasız bir formatı tercih edin. 192kHz/24bit PCM ya da DSD gibi formatlardan bahsediyorum. Unutmayalım ki en kaliteli sayısal analog çeviricileri kullansak da kaydımızın güzelliği, pikabımız, iğnemiz, phono preampli’miz vb kaynaklara bağlı olacaktır.
Bu işi profesyonelce yapmak isterseniz bazı donanım ve yazılımlardan faydalanmanız gerekli. Bir örnek üzerinden ilerleyelim. TASCAM DA-3000 Stereo Master Recorder/ADDA Converter. Cihazın web sayfasına bağlantıya tıklayarak erişebilirsiniz. Kullanım kitapçığı ise burada. Bu kayıt mühendislerinin kullandığı bir cihaz. ABD perakende fiyatı 1250 Dolar civarında.
Özetle yapılacak iş şöyle: Pikap çalarken, amplifikatörden alacağınız “line” seviyesindeki sinyal çıkışını bu cihaza veriyorsunuz. DA-3000 bu analog sinyali, tercihinize göre,
- 44,1 / 48 / 88,2 / 96 / 176,4 / 192kHz, 16/24bit PCM veya
- 2.8 / 5.6MHz DSDIFF/DSF DSD,
formatlarında sayısallaştırarak USB portuna bağlı bir belleğe kaydediyor. Plağı tek parça veya parçaları ayrı ayrı kaydetmek sizi tercihiniz. Cihaz autotrack özelliğine de sahip. Sonra bu dosyaları bilgisayarınıza aktarıyorsunuz. Tabi cihazı kullanırken, kayıtın hangi girişten yapılacağı, kayıt için dosya formatı, örnekleme frekansı, ses seviyesi gibi parametreler önceden ayarlanıyor. Profesyonel kullanımda çok sayıda DA-3000 birbirine bağlanarak çok kanallı kayıt mümkün.
Bu noktada tüketiciye daha çok hitap edebilecek ve çok ilginç bulduğum başka bir üründen bahsedeyim. PS Audio NuWave Phono Converter. Bu Amerika’da 1895 Dolar’a alabileceğiniz bir ürün. Bu ürün ile ilgili bir tanıtım yazısı yakın gelecekte hazırlayacağım. Kısaca ne yaptığını anlatayım.
NuWave Phono Converter aslında 2 ürünü bir arada bulunduruyor. Plak çalmak için şart olan analog phono devresi ve analog-sayısal dönüştürücü. Cihazın arkasına baktığınızsa iki çift analog giriş görürsünüz. Bunlardan biri pikabınızı bağlayacağınız, RIAA eşitleme ve sinyal güçlendirmenin yapıldığı phono katı, diğeri ise radyo, teyp, mixer konsolu vb cihaz bağlayabileceğiniz analog giriş. Burada RIAA eşitleme işlevinin tamamıyla analog alanda gerçekleştirildiğini belirteyim.
Cihazı tamamen analog alanda kalarak bir phono katı olarak kullanmak mümkün. Analog ve Sayısal devreler birbirinden ayrılmış.
Cihazın sayısal çıkışlarına bakınca S/PDIF (RCA Coax), I2S (HDMI) ve USB arabirimlerini görürsünüz. PCM ve DSD sinyali, S/PDIF, I2S ve USB portundan DoP (DSD over PCM) formatında çıkıyor. PCM 24bit/192kHz, DSD ise 64x ve 128x (double DSD) hızlarında.
Daha önce belirttiğim gibi PCM ve DSD ayrı formatlar. DoP formatı ise, DSD’yi paketlere bölerek PCM üzerinden göndermeyi sağlıyor. Gönderimden sonra DSD sinyali kayıpsız olarak oluşturulabiliyor.
S/PDIF ve I2S daha çok başka bir DAC’ı beslemek için. USB daha çok bilgisayar bağlantısı için
Eğer, pikap (turntable), radyo, kasetçalar vb analog bir kaynaktan kayıt yapmak istiyorsanız,
1) bu kaynağı uygun analog girişe bağlıyorsunuz,
2) USB portunu bilgisayarınıza (Windows ya da MAC) bağlıyorsunuz,
3) Audacity gibi açık kaynaklı ücretsiz bir yazılım ya da Vinyl Studio yazılımı ile PCM ya da DSD kayıt gerçekleştiriyorsunuz. Gerisi uygun bir yazılım ile kayıt ettiğiniz sayısal dosyayı bilgisayar ve DAC üzerinden çalmaktan ibaret.
PS Audio NuWave Phono Converter ile ilgili detaylı bir yazı için The Absolute Sound web sitesine bakabilirsiniz.
Şimdi “high-end” audio’nun nereye gitmekte olduğu ile ilgili kehanette bulunmayayım. Ancak, son yıllarda bu tür ürünlerin çıkmasını ve daha çok DSD lafını işitmemizi de tesadüf olarak görmeyelim.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.