Birinci ve en temel modelde, müzik sunucu, oynatıcı (renderer) ve yayın akışı (stream) hizmetleri bir bilgisayarda toplanmış. Bilgisayarda bu işler için, JRiver Media Center (Windows ve OSX), Foobar (Windows), Amarra (OSX), Audirvana Plus (OSX), XBMC (Linux) ve benzeri bir medya yazılımı bulunması gerekiyor.
Eğer, CD, DVDA gibi optik disklerinizi de aynı bilgisayardan rip edecekseniz veya bir formattan diğerine çevirim yapacaksanız veya müzik dosyalarının etiketlerini düzenleyecekseniz yine ilgili yazılımları edinmelisiniz. Tabi yukarıdaki medya yazılımları bu işlevlerin bazılarını zaten destekliyor.
Belirli bir ses kalitesine ulaşmak için bilgisayarın ses çıkışı yerine harici bir DAC (Digital Analog Converter) cihazı gerekiyor. DAC’ı da müzik sisteminize bağlıyorsunuz.
Bir şekil bin kelimeye bedel. Kendi amatör çizimimle özetleyeyim.
Bilgisayar alternatifleri
Bilgisayarın müzik sunucu ve oynatıcı işlevlerini yapabilmesi için güçlü bir işlemciye sahip olması gerekir. Yüksek çözünürlüklü dosyaların işlemciye yük getirdiğini daha önce belirttik. Örneğin, Intel Core i5’in üst modelleri olabilir ama Core i7 olsa daha iyi. Bunların AMD karşılıkları da olabilir. Müziği DAC’a ileten bilgisayarın minimal ve nispeten düşük güçlü bir konfigürasyon olması muzik sunucu ve renderer görevlerinin paylaştırıldığı iki bilgisayarlı veya NAS çözümü ile mümkün.
Diz üstü bilgisayar:
Windows veya Linux tabanlı bir dizüstü veya Macbook olabilir. Diz üstü bilgisayarın avantajı daha çok kolay taşınabilir oluşundan geliyor. Ayrıca, kendi ekranına sahip; masa üstü bilgisayar gibi ayrıca ekran gerektirmiyor.
Ancak, çok sayıda donanım sıkışık bir kasa içinde paketli olduğundan, elektromanyetik girişim bakımından kirli bir ortam. Ayrıca, güç tasarrufu önlemleri de elektronik gürültü yaratabiliyor. Buna karşılık, ses kalitesini arttırmak için diz üstü bilgisayarın içine müdahale edemiyorsunuz. Örneğin disklere güç filtre devreleri takamazsınız, PCI-USB kartı takamazsınız, güç beslemesini iyileştirme olanağı sınırlı, ekranlı kablolar kullanamazsınız… Bu argümanlar benzer küçük formlu – amaca özel tasarlanmamış – tüm bilgisayarlar için geçerli. Bir diz üstü, giriş seviyesindeki bir “sayısal ses” uygulaması için veya taşınabilirlik ve pratikliğin öncelikli durumlarda önerilebilir.
Masaüstü bilgisayar:
Bir diz üstü gibi taşınabilir olmamakla birlikte, seçeceğiniz kasa türüne bağlı olarak ses kalitesi ile ilgili çok çeşitli oynama yapabilirsiniz.
Fansız ince kasa: Benim tercihim, diğer müzik aletlerinin yanında garip durmayacak, sadece müzik için ayarlanmış fansız bir kasa. İçine (SATA) veya dışına/yakınına (eSATA ile) hard disk bağladığınızda, disk gürültüsü nedeni ile fansız oluşunun bir esprisi kalmayabilir. Ancak, ileride iki kutulu bir çözüme geçtiğinizde, SSD dışındaki diskleri, müzik dinleme ortamının uzağındaki bir NAS veya başka bir bilgisayara taşıdığınızda (yazı dizimizde Model-2) tamamen sessiz bir bilgisayar olarak kullanabilirsiniz. Bilgisayarı açıp kapama ve müzik yönetimi için bir ekran gerekiyor; eğer müzik dinlediğiniz cihazlar ile TV aynı odadaysa, ekran olarak TV kullanabilirsiniz. Bir çok medya yazılının IOS ve Android uygulamaları var. Bunlar ile müzik yönetimi, yani kontrol işlevlerini mobil bir cihazdan yapabilirsiniz.
Mini PC: Küçük, ancak, diz üstü bilgisayar gibi ses kalitesini arttırmaya yönelik ince ayar yapma, geliştirme olanağı kısıtlı bir seçenek. Giriş seviyesi için uygun olabilir. TV’nin yanında durabilir. Hem müzik hem de diğer medya dosyalarınızı buradan oynatabilirsiniz. Eğer çok sayıda sayısal fotoğrafınız, videonuz varsa, TV’den izlemek için uygun bir platform olabilir.
Hepsi bir arada PC: Evde misafirler varken, “hepsi bir arada” PC’nin dokunmatik ekranından 9. Senfoniyi seçip çalmak bazısına “havalı” gelir. Ekran olayı burada çok etkin olarak çözülüyor. Ayrı bir ekrana ihtiyaç yok. Dahili depolama ve ilave kartlar takmak için yer kısıtlı.
Masaüstü PC tower kasası: Tabirimi mazur görün; o bir “yük eşeği”. Onu istediğiniz gibi tepe tepe kullanın, en üst işlemciyi takın, su soğutma takın, 16TB disk(ler) takın; disklere güç filtresi takın, PCI-USB veya PCI-Firewire kartı takın (DAC bağlantısı için), ne isterseniz onu yapın… Sadece biraz hacimli ve gürültülü (içinde hard disk olacağı için). Bugün tek bilgisayarlı modelde kullanırsınız. Yarın başka bir modele geçtiğinizde, müzik dinleme odanız dışında bir yerde sunucu olarak görev alabilir; müzik çalmak için ise fansız/sessiz minimal bir kasa kullanabilirsiniz.
İşletim sistemi alternatifleri
Windows 7, 8 veya Mac OSX gibi bir işletim sistemi genel amaçlı olarak üretildiğinden, işlemcide, aynı anda müzikle ilgisi olmayan işlemler (process) 100’lerce iş parçacığı (thread) yürütülmektedir. Bu işlemci yükü, müzik verisi için “jitter” anlamına gelmekte ve ses kalitesini etkilemektedir. Bu nedenle işletim sisteminin mümkün olduğu kadar gereksiz görevlerden arındırılması gerekir. Bu arındırma işlemini bundan sonra “optimizasyon” olarak analım. Mac OSX işletim sistemi kullanıcısı değilim. Ancak, bazı medya sunucu yazılımlarının içinde bu tür optimizasyon özellikleri içerdiğini biliyorum.
Linux türevlerine baktığımızda, müzik dosyası oynatma ve optimizasyon bakımından daha uygun bir ortam sağlandığı düşünülebilir. Örneğin XBMC gibi bir yazılım ile oldukça basit ve güzel kullanıcı arayüzlü bir müzik sunucu oluşturabilirsiniz. Hatta işletim sistemini öyle ayarlayabilirsiniz ki, bilgisayarla ilginiz aç-kapa tuşu ve müzik çalma işlemleri için uzaktan kumanda tuşlarından ibaret olur. Daha önce kendim Ubuntu ve XBMC kullanarak böyle bir sistem oluşturdum. Ancak, Linux bilgim olmadığı ve en ufak konfigürasyon işi için web forumlarını araştırmak durumunda kaldığımdan, bu yolu terkettim. Diğer bir sebep halen kullanmakta olduğum DAC’ın Linux için bir sürücüsünün olmayışı.
Mac OSX işletim sistemi de bir Linux türevi ve Audirvana Plus yazılımı ile oldukça iyi sonuç sağladığını duyuyorum.
Şimdilik sayısal müzik dosyası çalma ile ilgili ve diğer esneklikleri nedeni ile MS Windows 7 Ultimate (64bit) işletim sistemini kullanıyorum. Windows 8.1 Professional 64-bit’in sayısal müzik dosyası ses kalitesi bakımından daha başarılı olduğu söyleniyor. Henüz Windows 8’e geçmedim. Her yeni çıkan işletim sistemine, akıllı telefona, fotoğraf makinasına…, atlamayı çeşitli sebeplerden (maliyet, tüketim ekonomisi, vs…) dolayı bıraktım. Bu tür bir değişikliği bilgisayar donanımı ile birlikte yapacağım. Geçiş muhtemelen Windows Server 2012 yönünde olacak.
Mevcut sistemimde, “Fidelizer” yazılımı ile Win 7 Ultimate işletim sisteminin gereksiz servislerini durdurarak ses kalitesinde iyileşme sağlıyorum. Yalnız, Fidelizer kullandığımda mevcut işlemcim yetersiz kalabiliyor ve kullanım konforum etkileniyor – kullanıcı arayüzünde ve müzikte takılmalar gibi.
Yakın gelecekte geçmeyi düşündüğüm Windows 2012 Server yazılımı, yukarıda bahsettiğim optimizasyon bakımından en uygun işletim sistemi olarak görünüyor. Çünkü işletim sisteminin kendisi, diğer tüketici Windows işletim sistemlerine göre oldukça hafif ve az proses barındırıyor. Bunun üstüne, WS 2012’de Audiophile Optimizer yazılımı ile işletim sistemi optimizasyonu da yapabiliyorsunuz.
Medya yazılımı alternatifleri
İşletim Sistemine bağlı olarak çeşitli alternatifler var: JRiver (Windows ve OSX), Audivana Plus (OSX), Sonic Studio Amarra (OSX), Signalyst HQPlayer (Windows, Linux, OSX), XXHighEndPlayer, Foobar 2000 (Windows)…
Optimizasyon yazılımı alternatifleri
Windows ortamı için Fidelizer iyi bir çözüm. Computer Audio Design, Windows ve Mac OS için optimizasyon script’leri öneriyor. Windows Server 2012 için Audiophile Optimizer yazılımı mevcut. Audivana Plus ve XXHighEndPlayer gibi bazı medya yazılımları, kendi içlerinde işletim sistemi optimizasyonu seçeneğine sahip.
Müzik Kontrolu
Model-1’de müziğin seçilmesi ve çalınması ile işlevleri bilgisayar ekran ve klavyesinden yapabileceğiniz gibi bir tablet de kullanabilirsiniz. Örneğin JRiver Media Center yazılımını kullandığınızda, JRemote uygulaması ile IOS tabanlı bir tabletten müzik kontrolunu yapabilirsiniz. Buna ilaveten tabletin kendisi de bir bir müzik çalıcı olarak kullanılabilir. Yani, hem bilgisayardan DAC’a giden müziği kullanabilirsiniz, hem de sunucu işlevi gören bilgisayardaki müziği tablet üzerinde (Wi-Fi üzerinden) çalabilirsiniz.
Genel tasarım önerileri
- İşletim sistemi ve programların, müzik dosyalarından ayrı bir SSD’de olması, müzik dosyalarının ayrı disklerde olması,
- Disklerin SATA güç bağlantılarında filtre devreleri kullanmak,
- Mekanik diskleri mümkün olduğunca kasa dışında tutmak,
- Mekanik hard disk yerine solid state disk kullanmak, (biliyorum maliyet, kapasite…)
- Bilgisayarı harici bir lineer güç (hatta pil) kaynağı ile beslemek, (harici diskleri, PCI-USB kartını…).
- USB portlarına hem DAC hem disk bağlaMAmak. Eğer şart ise DAC için PCI-USB kartı ile özel bir USB portu atamak,
- DAC bağlantısında USB veya Firewire kullanmak,
- 24bit/192kHz üstü hızlar için Toslink/optik ve Coax yetmiyor.
- Firewire tasarım olarak USB’den daha iyi ama sadece Mac bilgisayarlarda yaygın ve Firewire destekli DAC modelleri sınırlı
- I2S portu bilgisayarlarda hiç duymadım. Streamer cihazları ile mümkün. I2S girişli DAC modelleri de sınırlı. Ancak USB’nin dezavantajlarından kurutlmak için iyi çözüm.
- Odyofil ihtiyaçlarına uygun optimizasyon yazılımları kullanmak,
- Diz üstü bilgisayarda, Wi-Fi, bluetooth, IR-remote gibi gereksiz işlevleri kapatmak,
- Yeterince güçlü işlemci ve bellek kullanmak,
- Ekranlı SATA kabloları kullanmak,
- Ethernet bağlantısı için “Network Isolator” ürünleri duydum. Araştırılabilir.
Şimdilik aklıma gelenler bunlar. Tasarımsal konuların bazıları diğer kullanım modellerinde adresleniyor. Açıkçası yazıya başladığımda bu kadar uzun süreceğini düşünmüyordum. Sadece alternatiflerden bahsetmiş durumdayım ve fazla detaya da giremedim. Bundan sonraki model iki bilgisayarlı model olacak.
Bu yazının sonunda bazı bağlantılar paylaşmak istiyorum (aslında bazıları yazı içinde geçti bile):
- ComputerAudiophile.com sitesinden C.A.P.S. tasarımları. C.A.P.S. = Computer Audiophile Pocket Server. Bu sitedeki C.A.P.S. V3 tasarımları tek kutuya uygun çözümler – ama 2 kutulu bir çözümlerde de kullanılabilir. C.A.P.S. V3 Zuma, Topanga, Lagoon ve Carbon tasarımları bazı tasarım farklılıklarına sahip. Bu tasarımlarda kullanılan SATA güç filtresi bazı sorunlar nedeni ile 2 sürümüne güncellendi. Ancak sitede bu bilgi yer almayabilir. V4 tasarımları ise yeni yayınlanmaya başladı ve daha çok 2 kutulu çözüme uygun.
- Highend-AudioPC.com sitesi
- Highend-AudioPC.com sitesinden “Audiophile Optimizer Kurulum Rehberi”
- Windows için Fidelizer 6.3 yazılımı
- The Well-Tempered Computer sitesi
Ufak bir not!
Burada, “masaüstü PC, diz üstü bilgisayardan her durumda iyidir” ve “yukarıdakilerin hepsini uygulamak her zaman duyulabilir farklar yarattır” gibi bir iddiada bulunamam. Bunların bir kısmı teorik kalabilir. Diz üstü çözümü ile mutlu, ya da masa üstü bilgisayar ile oynama zahmetine girmek istemeyen bir çok kullanıcı mevcut. Dolayısı ile denemeler, karşılaştırmalar ve kendi ihtiyaçlarımız doğrultusunda bir tasarıma gitmek lazım. Temel ilke, ses kalitesinde duyabildiğimiz değişikliklere yatırım yapmak olmalı.
Müzik dinlemek işi bir zevk işi. İnsan bazen kendini yukarıda bahsettiğim “ince ayarlara” o kadar kaptırabiliyor ki, bir noktadan sonra müzik yerine, kablo, elektronik cihaz dinler hale gelinebiliyor. Kendimizi fazla kaptırmayalım ve müziğin zevkine varalım 🙂
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.