Windows 7 işletim sistemli kişisel bilgisayara bağlı olarak kullanmakta olduğum exaSound e20 DAC, kendi özel ASIO sürücüleri ile geliyor. Neden böyle bir yaklaşım seçildiğini ve bunun faydalarını inceleyelim.
Temel bilgiler ve PC ses kısıtlamaları...
Sürücü, bilgisayar işletim sisteminin ve programlarının donanım veya aygıtlarla (örneğin, yazıcı, video kartı, bizim örneğimizde DAC…) iletişim kurmasını sağlayan yazılım arabirimidir.
Bilgisayar içindeki ses donanımı da sürücü gerektirir. Genel ve profesyonel olmayan amaçlar için Microsoft DirectSound sürücüsü kullanılır. Ancak, yüksek sadakatli (high fidelity) ses söz konusu olunca, ses için daha geçikmesiz, dolambaçlı olmayan bir yol gerekir. Bunun çözümü ASIO, WASAPI gibi sürücülerdir.
Bilgisayar içindeki ses sistemi tasarlanırken başlıca, kullanım kolaylığı, geniş bir donanım ve yazılım uyumluluğu için tasarlanmıştır. Bu karışık bir yapıda ses kalitesi ikinci önceliktedir. Ses kalitesi için önemli unsurları aşağıdaki paragraflarda açıklamaya çalışayım.
Ses verisi, kaynak dosyadan, yazılımdan DAC cihazına hatasız ve değişikliğe uğramadan gitmelidir. Buna “bit-perfect” ya da “bit identical” çalışma diyoruz.
DAC’a varan ses verisinin “zamanlaması” (clock) çok önemli. Aslına sadık bir üretim için zamanlamada kaymalar (jitter) olmamalı. Bilgisayar içinde kullanılan zamanlama yeteri kadar hassas değil. Çözüm, bilgisayar ve DAC arasıda “Asenkron” veri iletişimi sağlamaktır. En pahalı kişisel bilgisayardakinden daha iyi bir zamanlama sinyaline sahip olan DAC, veri paketlerini bilgisayardan, master olarak, kendi zamanlamasına göre çağırır.
Eğer amacımız, DSD ve yüksek çözünürlüklü PCM stüdyo kayıtlarını evde çalabilmek ise, o zaman bilgisayarın ses sürücülerinin de buna uygun olması gerekli. Örneğin Windows işletim sistemi “native DSD” dosyalarını desteklemiyor. 352.8KHz ve 384KHz PCM desteği konusunda performans sorgulanabilir. Ses uygulamaları bakımından biraz daha iyi duruma olan Mac işletim sistemi de benzer kısıtlamalara sahip. Her iki işletim sisteminde de DSD desteği için “DSD over PCM” kısaca DoP protokolü kullanılabilir. Ama, DoP, her 2 baytlık paket için 1 bayt ek yük getiriyor. 24 bitlik bir sistem de %33’lük bir ek yükten bahsediyoruz.
Windows işletim sistemindeki, ses (volume) denetimi, örnekleme frekansı çevirimi, ses karıştırıcısı (audio mixer) gibi katmanlar odyofil ihtiyaçlarını sağlamaktan uzak. Bu bakımdan bu katmanları atlayarak ses için daha kestirme ve gecikmesiz bir yol sağlamak gerekli.
Çözüm
Yukarıda bahsedilen kısıtlamaların bazıları, iyi tasarlanmış bir ASIO sürücü ile giderilebilir. ASIO (Audio Stream Input/Output), sayısal ses üretimi için bir ses donanım sürücüsüdür. ASIO sürücü, örneğin JRiver gibi bir medya oynatıcı programının, gerekli olmayan Windows işletim sistemi ara basamaklarını atlayarak doğrudan ses donanımı ile bağlantısını sağlar. ASIO’nun avantajları:
- Orjinal sese sadakat için tasarlanmış,
- Bit-perfect (gelen veri herhangi bir değişime uğratılmıyor),
- Örnekleme frekansını gelen sinyale göre otomatik olarak değiştirebiliyor,
- DSD destekliyor,
- Müzik çalarken, ASIO ile DAC master, bilgisayar slave olarak konumlanıyor. Böylece, DAC içindeki daha iyi zamanlama sinyali kullanılıyor,
- ASIO ile daha iyi bir asenkron iletişim sağlanabiliyor.
Bilgisayardan iyi ses elde etme konusu sadece sürücüler ile sınırlı değil.
- Çok iyi bilgisayar güç kaynakları kullanılmalı,
- USB-DAC bağlantısı, diğer USB cihazlar ile paylaşılmamalı ve gürültüsü filtrelenmiş olmalı (DAC bağlantısında PCI-USB kartı ile mümkün),
- İyi bir USB kablosu kullanılmalı,
- İşletim sisteminde ses ile ilgisi olmayan servisler kapatılmalı (optimizasyon),
Bunlar sorunu temelden gidermemekle birlikte kişisel bilgisayarı daha iyi bir müzik kaynağı haline getiren önlemler. Diğer bir yaklaşım ise bilgisayar içindeki kısıtlamaları, harici bir kutu içinde önlemler alarak gidermektir. Bu önlemler 4 birim ile sağlanabilir:
- Harici bir DAC,
- Referans kalitesinde master (clock) zamanlama,
- USB gürültü filtresi,
- Güç devresi düzeltici.
Kullanmakta olduğum exaSound e20 DAC bu felsefe ile üretilmiş. Bir istisna, reference master clock olarak 0,082ps (82fs) rms değeri, e22, e28 FC ve e28 FX modellerinde mevcut. Kullanmakta olduğum e20 modelinde “0.13 ps rms” zamanlama kullanılmış. DAC ürünündeki bu tasarım özellikleri sizi bir anlamda bilgisar tarafında yapılacak iyileştirme yatırımlarından koruyor.
