Aktif Hoparlör Sistemleri

Kimisi aynı fikri kaynak sistemler için söyleyebilir, ama bence hoparlörler, ses zincirinin en önemli halkasıdır. Bütçenin çoğu hoparlöre gitmeli ve sistem hoparlörden geriye doğru tasarlanmalı düşüncesindeyim. Hi-Fi kullanımlarında yaygın olan pasif hoparlörlerdir. Ancak, az da olsa aktif hoparlör tasarımları da mevcut. Aktif hoparlör ile anlatmak istediğim odyofil seviyesine uygun ürünler. Yoksa, tüketici pazarındaki uydu hoparlör sistemlerinden, mobil cihazlar için Blue-Tooth bağlantılı hoparlörlerden veya bilgisayarlar için ufak masaüstü aktif hoparlörlerinden bahsetmiyorum. Bu yazıda kısaca aktif hoparlör konusundan bahsedeceğim.

Pasif hoparlör dediğimiz, güçlendirici/amplifikatör çıkışlarına bağlanan, içindeki bas/orta/tiz frekans sürücüleri için pasif filtre devrelerine (crossover) sahip ürünlerdir.  Aktif hoparlör ise içinde her bir sürücü (baz/orta/mid) için aktif güçlendirici bileşenine sahip ürünlerdir. Bu ürünler, ön-güçlendirici çıkışına bağlanmaya uygun olmakla birlikte, içinde DAC içeren ve sayısal giriş kabul eden ürünler de mevcut.

Aktif Hoparlörün Avantajı/Dezavantajı

Bas/Orta/Tiz frekansları pasif olarak bölmek yerine, her bir sürücüyü aktif olarak sürmek ve frekansları aktif olarak bölmek, tasarım açısından daha ideal. Bu yaklaşım, üreticiye, kullanılan sürücüye ve kasanın karakterine uygun bir güçlendirici tasarlanmasını sağlıyor. Amplifikatör-hoparlör uyumu, hoparlör kablosu seçimi gibi konulara kafa yormuyorsunuz, bunların kapladığı yerden ve bütçeden kısmen tasarruf ediyorsunuz. Daha iyi bir faz yanıtı almak mümkün. Özetle, dengeli bir sistem tasarımını olanaklı kılması, aktif hoparlör yaklaşımının avantajı.

Peki aktif hoparlörler neden yaygın değil? Aktif hoparlörler, pasif modellerden daha pahalı. Ama bunun geçerli bir argüman olacağını sanmıyorum. Çünkü, sonuçta ayrıca bir güç katı için veya hoparlör kablosu için bütçe ayırmıyorsunuz.

Aktif hoparlör yaklaşımı, kullanıcının elinden değişik güçlendiriciler deneme seçeneğini alıyor. Biliyorsunuz kimimiz lambalı (valve/tube), kimimiz ise transistörlü (solid state) amplifikatörleri tercih ediyoruz. Seçenek sahibi olmayı, denemeyi seviyoruz. Ayrıca, bir hoparlör firmasının amplifikatör tasarımından daha iyisinin bulunabileceği gibi bir düşünceniz de olabilir. Saydığım bu nedenlerden dolayı aktif hoparlör talebinin düşük olduğunu tahmin ediyorum.

Aktif Hoparlör Örnekleri

Aşağıda örnek olarak iki yaklaşımdan bahsedeceğim. Açıkçası ilk yaklaşım bana daha çok hitap ediyor. İkinci yaklaşımda, işin içine sayısal saha ve DSP giriyor.

Burada tüm örnekleri veremeyebilirim ama ATC, Dynaudio, Bryston, KEF, Avangarde Acoustics, Grimm, Kii Audio aklıma gelen bazı markalar. Bunlardan bazıları, aktif çözümlerini tamamen analog alanda (domain) oluştururken, bazıları frekans filtrelemeyi sayısal alanda gerçekleştirmeyi tercih ediyor. Doğrudan 24/192 DAC girişi olan modeller de mevcut. Açıkçası, ampli bir derece ama DAC konusunda bu şekilde kısıtlanmak bana uymaz. Güçlendirici katı olarak A/AB-sınıfı veya D-sınıfı güçlendiricilerle karşılaşmak mümkün. Bryston örneğine baktığınızda aktif hoparlör tek kutu olarak gelmiyor, hoparlör, sayısal filtre ve güçlendirici kutularını ayrı alıyorsunuz.   

Son zamanlarda ATC (Acoustic Transducer Company) firmasının hoparlörleri karakter olarak çok hoşuma gidiyor. Bunlar bana göre çok pahalı ürünler ve şimdilik hayal. Ama hayallere gem vurmayalım. Ümit ve hayaller yaşamın en önemli besin kaynağı – felsefe bu kadar, konuya devam…

Burada ilk örnek olarak ATC markasının SCM50 ASLT kule tipi aktif modeline kısaca göz atacağım. Ama önce ATC hakkında kısa bilgi vereyim. ATC, 1974’de kurulmuş bir İngiliz üretici. Hem profesyonel hem de hi-fi ürün gamına sahip. Firmanın önemli bir özelliği kendi sürücülerini (driver) üretmeleri. Diğer üreticiler gibi, sürücüleri başka firmadan alıp onun etrafında kasa ve filtreyi tasarlamıyorlar. 

Sürücü tasarımları, düşük bozulma (distortion) gözetilerek yapılmış. Zaten, ATC ürünlerini dinlediğinizde ilk ve görsel olarak büyük soft-dome tiz ve orta sürücüler dikkatinizi çekiyor. Sonra, basların ve orta seslerin ne kadar bozulmasız ve detaylı olduğunu duyuyorsunuz. ATC, bununla kalmayıp amplifikatörleri de kendisi tasarlayıp üretiyor. ATC’nin müşterileri arasında çeşitli profesyonel stüdyolar ve artistler mevcut.

• 

• 

SCM50 ASLT aktif model. SCM50 PSLT ise pasif model. Her iki model için ortal özellikleri aşağıda özetledim:

• Sürücüler: Tiz 25mm ATC SH25-76S, Orta 75mm ATC Soft Dome, Bass 243mm Super Linear
• Frekans Yanıtı: (±2dB): 70Hz–20kHz
• Frekans Yanıtı: (±6dB): 38Hz–25kHz (pasif modelde -6dB: 40Hz & 25kHz)
• Ses Dağılımı: ±80° Yatay Tutarlı (Coherent), ±10° Dikey Tutarlı (Coherent)
• En fazla Ses Basınç Seviyesi (SPL): 112dB
• Geçiş Frekansları: 380Hz ve 3.5kHz
• Bağlaçlar: Erkek XLR (Türçe kullanmaya çalışıyorum, siz isterseniz konnektör olarak anlayın)
• Kabin Boyutları (YxGxD): 1003x304x470mm
• Geçiş Filtreleri: 4th Order Linkwitz-Riley (aktif model)
• Güçlendirici çıkışları: 200w bas, 100w Orta, 50w Tiz 
• Ağırlık: 53.3kg

Pasif modele baktığımda gördüğüm 85dB duyarlılık rakamı hiç de etkin (efficient) bir hoparlöre işaret etmiyor. Genellikle alt bas frekans yanıtı iyi hoparlörlerde böyle bir durum var sanki. Öte yanda, her bir sürücüye bağlı gücü ve 112dB ses basınç seviyesini dikkate alınca oldukça gürültü çıkarabilen bir ürün olduğunu anlıyorum. Hatta öyle ki, bu ses seviyelerinden insan kulağının kendisi sesi bozmaya başladığı seviyeler.

Gelelim ikinci örneğe. Dynaudio firması  da aktif hoparlörler üretiyor. Dynaudio’nun aktif ürünlerine örnek olarak Focus XD ve XEO serilerini verebiliriz. Dyaudio bunları sayısal hoparlör (digital speaker) olarak adlandırmış. Örnek olarak Focus 60 XD modelini inceleyelim:

• 2 adet 18cm bas, 14cm orta ve 2,8 cm soft-dome tiz sürücüler
• 1 adet RCA analog bağlaç
• 1 adet RCA sayısal giriş ve çıkış (24bit / 192kHz)
• Telsiz (wireless) bağlantı (24bit / 96kHz)
• Frekans yanıtı (±3dB): 18Hz–24kHz
• Geçiş filtreleri: 3 yollu DSP 
• Geçiş frekansları: 285Hz ve 4600Hz
• Güçlendirici: 4 x 150W
• Ağırlık: 27kg

Yani anlayacağınız Dynaudio Focus 60 XD modeli analog girişe olanak vermekle birlikte, sayısal girişe sahip. Ancak, analog girişi de kullansanız geçiş filtreleri için sinyal sayısal işlemlerden geçiyor. Bunu tercih edermisiniz bilemedim. Bence sayısal örneklemenin 24/192 PCM ile sınırlı olması da biraz garip. Yani bu yüksek bir örnekleme değeri ama özgün DSD kayıtlarını PCM’e çevirmek gerekiyor.  

Örnekleri çoğaltmak mümkün, yiğitlerin yoğurt yemeleri farklı, kullanıcıların öncelikleri ve tercihleri de farklı ama ne iyi ki seçenek çok – tabi mali gücü olana 🙂