Birkaç hafta önce JPLAY Femto yazılımının 21 günlük deneme sürümünü indirdim. Bu yazıda izlenimlerimi paylaştım. Bu arada yazılımın satış fiyat €149. Bilirsiniz, Hi-Fi hobisinin zevkli zamanları vardır; hoşunuza giden bir albümü odaklanarak dinlemek, yeni bir favori albümün keşfi, yeni Hi-Fi cihaz ya da yazılımın keşfi ve sisteminizde yaptığınız bir değişiklik ile daha üst bir ses kalitesine çıkmak. Net, farkedilebilir, geri dönmek istemeyeceğiniz, başkalarının da onaylayabileceği bir iyileşmeden bahsediyorum. JPLAY denemem, benim sistemimde bu tür bir iyileşme sağladı.
Gözlemleyebildiğim kadarı ile sayısal müzik dinleyicilerinin çoğunluğu için kullanım kolaylığı birinci öncelik. Bu nedenledir ki bir çok arkadaş Spotify, TIDAL gibi çözümleri kullanıyor. Burada, “müzik albümlerini buluttan temin edeyim, elimin altında durmasına gerek yok, ses kalitesinden biraz taviz verebilirim…” gibi tercihler söz konusu.
Çevrim içi müziğe kıyasla biraz daha iyi ses kalitesi ve iyi bir kullanıcı arayüzü isterseniz, Roon, JRiver, Audirvana, Amarra,… gibi alternatifler mevcut. Eğer ses kalitesini mutlak kriter olarak alıp, arayüz gibi alanlarda taviz vermeye razı olursanız, JPLAY, HQplayer, Bughead Emperor gibi yazılımların dünyasına hoşgeldiniz. Ben şimdiye kadar, JRiver’ın kullanım rahatlığına kapılmış, bu tür ürünlerden uzak durmuştum. Zaman içinde fikrimi değiştirdim ve JPLAY Femto’yu denemeye karar verdim.
Deneme Yaptığım Mevcut Sistem
Belki tekrar olacak ama, mevcut (Ekim 2019) sistemim sayısal tarafta, WS2019 (GUI modunda), AO 3.0, JRiver MC25 ve USB ile bağlı exaSound e22 DAC’tan oluşuyor. Bu sefer WS2019’de Core yerine GUI modunu tercih ettim. Çünkü, JRiver MC25’den oldukça sık gelen güncellemeleri ancak GUI modunda uygulayabiliyorum. Core-GUI geçişi WS2012’de biraz vakit almakla birlikte yapılabiliyordu. WS2019’da bu geçiş mümkün değil. Daha doğrusu, kurulumun başında Core veya GUI kararını vermek gerekiyor. Şimdilik tek bilgisayarlı modeli kullanıyorum. Ama, çift bilgisayarlı (dual PC) modeline geçersem, DAC’a bağlı bilgisayarda WS2019 GUI’den Core’a geçmek mantıklı oluyor. Çünkü, aç/kapa’dan başka müdahale gerektirmeyen, ekransız (headless) minimal bir bilgisayar yeterli oluyor.
Daha önce güçlü bir Core i7 işlemcili müzik sunucu kullanırken, şimdi işletim sisteminin hafifliği sayesinde, eski ve düşük güçlü Intel Core i5 2500S işlemcisi ve DH61AH anakart kullanıyorum. Teknik bir ölçüm yapmadım ama bu haliyle sistemin, nispeten gürültüsüz ve doğal ses verdiğini düşünüyorum. Bilgisayar ve üstündeki JCAT USB kartı HDplex 100W doğrusal güç kaynağı ile besleniyor. DAC ise kendi yaptığım 12V doğrusal güç kaynağı ile besleniyor. Kullandığım DAC ile pahalı USB kablolarının pek fayda sağlamadığını gördüğümden kendi yaptığım USB kablosunu kullanıyorum.
Ampli Mark Levinson No.383, hoparlör B&W Nautilus 803 (Diamond öncesi). Hoparlör kablosu Kimber BiFocal XL. Arabağlantı kablosu DNM Balanced Interconnect V3.
JPLAY Femto
JPLAYfemto, ses kalitesi bakımından yüksek beklentileri karşılayabilmek amacı ile üretilmiş bir yazılım. Grafiksel arayüzü yok. Geri planda çalışıyor. Yazılım başlıca üç bileşenden oluşuyor:
- Hafif ve optimize edilmiş bir UPnP sunucu olan JPLAY Femto Server,
- JPLAY Femto UPnP renderer,
- JPLAYmini adlı, metin bazlı kontrol (parçayı oynat, durdur, sonrakine atla…) arayüzü.
Bu bileşenler, bir bilgisayarda veya iki ayrı bilgisayarda çalışmak üzere ayarlanabiliyor. Sunucu ve renderer işlevlerinin iki sisteme ayrılması, özellikle DAC’tan önceki renderer tarafında, bilgisayarın yükünü hafifleterek daha iyi ses kalitesi sağlıyor. DSD256’ya kadar native DSD veya DoP, 24bit/384kHz’e kadar PCM desteği mevcut. Kurulum ve ayarlar oldukça basit:
- İlgili dosyayı internetten indirip JPLAYfemto setup dosyasını çalıştırıyorsunuz
- Müzik dosyalarının bulunduğu yeri tanıtıyorsunuz
- Çıkış olarak DAC sürücünüzü tanıtıyorsunuz
- JPLAY femto ayarlarını sisteminize göre optimize ediyorsunuz (detayı aşağıda)
- Eğer mobil cihazınızdan bir UPnP uygulaması ile yönetecekseniz, “renderer” olarak JPLAYfemto, müzik kütüphanesi olarak JPLAYfemto server tanımlamalısınız. Android için Bubble UPnP, IOS için Kinsky, Glider ve mConnect kullanılabilir.
- Eğer (Foobar, JRiver,… gibi) bir medya oynanıtıcı yazılım kullanıyorsanız, çıkış olarak JPLAY’i tanımlamanız yeterli. Sonrasını JPLAY hallediyor. Söz konusu yazılımın ses motoru yerine JPLAY çalışıyor.
- Mobil UPnP uygulaması veya medya player yazılımı yerine seçenek olarak, JPLAYmini adlı metin bazlı paneli de kullanabilirsiniz.
JPLAY ses ayarları
Playing Via: Burada DAC’ınızın sürücüsünü tanımlamalısınız. DAC’ınızın ASIO64 sürücüsü varsa ne ala. Yoksa, WASABI veya Kernel Streaming kullanılabilir. WASABI’ye göre Kernel Streaming, daha az gecikme ve daha iyi gerçek-zaman performansı nedeniyle tavsiye ediliyor. Benim örneğimde, exaSound ASIO64 sürücüsü ile bir uyumsuzluk olduğu için ses WASABI ve VB Audio Hifi Cable uygulaması üzerinden DAC sürücüsüne bağladım.
Engine (oynatma motoru): “Bit perfect” olarak çalışan üç seçenek mevcut. Bunların hepsini deneyerek hangisinin sisteminizde daha iyi çalıştığına siz karar vermelisiniz. ULTRAStream (KS ve ASIO ile çalışır) en düşük gecikmeyi sunar ve en iyi ses kalitesi için önerilir. Xtream sadece Kernel Streaming ile çalışır. Bu motor çok fazla RAM kullanıyor ve ayarlara bağlı olarak durdurma / duraklatma / sonraki parça vb komutların gecikmeli çalışmasına sebep olabiliyor – bu normal bir davranış.
ULTRAstream motorunun ilginç bir çalışma şekli var. UDP protokolü sayesinde (TCP protokolündeki) tekrarlanan veri gönderiminin önüne geçiyor. Üretici, bu yaklaşımın ses kalitesi için iyi olduğunu belirtiyor.
AudioPC: Tek bilgisayarlı bir düzende zaten o bilgisayar sesi oynatıyor. Eğer iki bilgisayarlı düzeni kurarsanız, burada o ikinci bilgisayarı tanımlamalısınız.
İki bilgisayarlı modelde her iyi bilgisayara da JPLAY Femto’yu kuruyorsunuz. Yalnız tek bilgisayar kurulumuna göre bazı istisnalar var:
- “Tek bilgisayar için optimize et” seçeneğini seçmiyorsunuz
- Müzik kütüphanesi sadece Kontrol PC tarafında tanımlanıyor. Audio PC tarafında gerek yok.
- Audio PC tarafında JPLAYfemto servisi kapatılmalı (Services.msc ile veya komut satırından: sc config JPLAYfemto start= disabled)
- Kontrol PC tarafında, Audio PC seçilmeli.
İki bilgisayar modelini kurduktan sonra tüm ayarları Kontrol PC tarafında yapmanız yeterli – Audio PC ile Kontrol PC aralarında senkronize oluyorlar.
DSD oynatma: JPLAY Classic, DSD128’e kadar DoP destekliyor. JPLAY Femto KS/WASAPI ile DSD256’ya kadar DoP destekliyor. DSD Native ASIO üzerinden DSD256’ya kadar destekleniyor.
Bitstream: DAC’ınızın gereksinimine göre “24 bit” veya “32 bit” seçebilirsiniz. JPLAY Mini kullanıyorsanız “native” seçmek lazım.
Bitperfect Volume: Eğer, preamp veya DAC üzerinde ses şiddeti ayarlanamıyorsa, buradan 6dB’lik basamaklar halinde ses şiddeti ayarlanabilir. Ama bence bu ayar “off ” kalsın çünkü, bit-perfect olayı bozulabiliyor.
DAC link: Ses kalitesi ve kararlılığı için çok önemli bir parametre. DAC’ın ne sıklıkta yeni müzik verileri gönderileceğini belirler. Bir başka deyişle, tampon bellek miktarı – 1Hz ile 1000Hz arasında ayarlanabilir. Bazı insanlar yüksek değerleri tercih ederken, diğerleri düşük tercih eder. DAC Link 1000Hz, en düşük tampon belleği sağlar. Örneğin, buradaki tampon boyutu 1ms iken Foobar2000 tampon boyutu 50ms’dir. 1Hz, yaklaşık 1 saniyelik en büyük tampon boyutudur. 250Hz’den daha yüksek DAC Link değeri kullanmak için, ultra düşük gecikmeli bir PC ve DAC sürücüsü şarttır. Burada çeşitli değerleri deneyerek doğru yolu bulmak durumundasınız.
XstreamSize: Bu parametre sadece Xtream Engine kullanıldığında etkin. Xtream tarafından kullanılan RAM miktarını ayarlıyor (250-5000). Bazı insanlar büyük değerleri tercih eder. Maksimum ayar 5000’dir, ancak sistem tarafında çok RAM gerektirir – minimum 8GB RAM ile 64bit işletim sistemi gerektirir. Büyük değerler “durdur / başlat / sonraki parça” işlemlerin tepki süresini artıracaktır. Örneğin, XtreamSize, 5000 olarak ayarlandığında 30 saniyeye kadar gecikme olabileceğinden albüm dinleme oturumları için önerilir.
Throttle: Tavsiye edilen değer “ON” en iyi ses kalitesi için önerilir. Böylece, JPLAY, Windows’un kararlılığını tehlikeye atmadan, çalışan tüm işlemlerin ve sistemdeki bağımsız iş parçacıklarının hem CPU, hem de I/O öncelikleri minimuma indirilir. Doğal olarak, tek PC konfigürasyonunda sistemin yanıt hızı düşecektir. CPU yoğun bir çalışma sırasında “throttle” kapatılabilir. Çift PC kurulumunda, ayarı AÇIK olarak bırakmak daha iyi. Çünkü, yalnızca Audio PC’de ayar yapılır, Kontrol PC etkilenmez.
Hiberbate Mode: Bu gerçekten ilginç. Hazırda bekletme modu, ses kalitesi üzerinde diğer parametrelerden daha derin bir etkiye sahip. Bunun Windows “hazırda bekletme” özelliğiyle ilgisi yok ve farklı bir çalışma prensibine sahip. İşletim sisteminde “jitter” kaynağı olabilecek çeşitli işlemler durdurularak mümkün olan en iyi ses kalitesini sağlanır. Bu oldukça “aşırı” bir mod ve tüm sistemlerde çalışırlığının garantisi yok. Oynatma sırasında Windows’da neredeyse her şeyin kapattıldığını unutmayın. Hazırda Bekletme modunun, JPLAY çift PC modunda çalıştırılması daha anlamlı. Tek PC kurulumunda JPLAY Classic için, oynatmayı başlatmak için USB portuna bir USB bellek çubuğunun takılması gerekiyor. Oynatmayı durdurmak için bellek çıkartılmalı. JPLAY FEMTO için USB bellek gerekmiyor. Çift PC modunda da USB belleğe gerek yok. Ben çift PC ile denediğimde Audio PC ekranı karardı ve ses kesildi. Tahminim VB Audio Hifi Cable uygulaması da durdurulduğu için. Bu arada Audio PC tamamen headless (ekransız) olarak kullanılabilir.
JPLAY ses oynatma motoru – JPLAYmini
“Ses oynatma motoru”, terimi size garip gelebilir. Ama İngilizce’de “audio playback engine” teriminin Türkçesi bu. İşlevi, ses dosyasının DAC tarafından analoğa çevrilebilir bir sayısal bit akışına çevrilmesi. Bu motorun denetimini, basitçe JPLAYmini uygulaması ile yapabilirsiniz.
JPLAYmini, metin bazlı bir oynatma (player) yazılımı. Dosya gezgininden bir müzik dosyasını fare ile kopyalıyorsunuz – yani “clipboard”a atıyorsunuz – JPLAYmini ekranını seçip, boşluk (space) tuşuna basınca müzik çalmaya başlıyor. Tekrar boşluk tuşuna basarsanız parça duruyor. Üçüncü kere basmak parçayı baştan tekrar oynatıyor. Eğer, clipboard’a birden fazla parça kopyaladıysanız, boşluk tuşuna basarak bir parçayı durdurup sonrakine atlayabiliyorsunuz. Return tuşuna basarsanız parçayı anlık olarak durdurup kaldığı yerden oynatabiliyorsunuz. Bu kadar basit.
JPLAY Femto bu haliyle müzik çalabilmeniz için gerekli unsurları içeriyor. İki bilgisayarlı model ve JPLAY mini kullanımı en iyi ses kalitesini sağlıyor. JPLAY birçok medya yazılımından daha iyi bir ses motoruna sahip.
İşin güzel yanı, Foobar, JRiver gibi çeşitli medya oynatma yazılımlarını da JPLAY ile kullanabilirsiniz. Dolayısı ile kütüphane özelliklerini kaybetmeden JPLAY Femto ses kalitesini alabiliyorsunuz. Yalnız bu yazılımların, yukarı örnekleme, format çevirimi veya DSP özellikleri devre dışı kalıyor. Hatta, Spotify veya TIDAL gibi uygulamalarla da JPLAY Femto kullanılabilir. Aşağıdaki resimde, JRiver ile JPLAY Femto birlikte kullanımını görebilirsiniz. Burada ses, JRiver “playback audio engine” yerine JPLAY’e gönderiliyor.
Kullanım Şeklim
Ben JPLAY’in iki bilgisayarlı kullanım modelini uyguladım. Audio PC, sadece müzik oynatmaktan sorumlu (renderer) ve DAC’a bağlı bilgisayar – basit ve sese özgün optimize edilmiş bir konfigürasyon olması gerekiyor. Kontrol PC ise kütüphaneden seçilen müzik dosyasını Audio PC’ye gönderen sunucu.
- Audio PC: WS2019 ve Audiophile Optimizer 3.0 yüklü basit ve sessiz bir PC.
- Kontrol PC: Windows 10 yüklü diğer bilgisayar. Bu bilgisayardan müziği kontrol etmek için her üç seçeneği de denedim; (1) Jriver’da JPLAYfemto yazılımını “renderer” olarak tanımladım ve müzik yönetimini JRiver’dan yaptım. (2) JPLAYmini ile ses dosyalarını çaldım (3) mConnect IOS uygulamasını kullandım.
JPLAY ve JRiver
Bu iki üreticinin yıldızları bir şekilde barışık değil. JRiver web sitesinde JPLAY’in bir aldatmaca (hoax) olduğu ve JRiver ile kullanılması durumunda destek verilmeyeceği söylenmiş. Bazı forumlarda JPLAY’in bir fayda getirmediği gibi yorumlar var. Ancak bunlar 2012 tarihinden kalma didişmeler. JPLAYfemto 2018’de çıktı ve benim kulaklarım JPLAYfemto’nun açık ara faydalı bir eser olduğunu söylüyor. Yani, JPLAYfemto ses motoru, JRiver’ınkinden çok daha iyi – tabi kütüphane ve grafiksel arayüz özellikleri yok.
Hoşuma Gitmeyen Bazı Kısıtlamalar
Bunlar bendeki konfigürasyondan kaynaklanıyor. JPLAYfemto ayarlarında kullandığınız DAC’ın sürücüsünü tanımlamanız lazım ki sesi oraya yönlendirebilsin. İlginç bir şekilde, kullandığım exaSound e22 DAC’ın ASIO64 sürücüsünü JPLAY’de tanımladığım halde ses çıkışı elde edemedim. Bunun özel bir uyum/destek konusu olduğunu düşünüyorum. Hem JPLAY hem exaSound’a bu konuda yazdım ama şimdilik çözüm yok. Bu durumun üstesinden gelmek için JPLAYfemto’yu VB-Audio ASIO Bridge yazılımına bağladım. Bu bağlantı WASABI ile oluyor. Ne yazık ki ASIO ile değil! VB-Audio ASIO Bridge yazılımında ise exaSound sürücüsünü tanımladım. Böylece ses çıkışı elde ettim. Yalnız önemli bir kısıtlama var; VB-Audio ASIO Bridge, PCM formatı ile çalışıyor ve DSD desteklemiyor. exaSound sürücülerinin desteklenmemesi çok sıkıcı, çünkü elimde ciddi bir DSD arşivi mevcut.
Dinleme İzlenimlerim
Değerlendirmelerim için çoğunlukla King Crimson’un 50. yıl kapsamında piyasaya sürülen eski ama çok temiz kayıtları kullandım. Bunlarla sınırlı kalmayıp, daha sonra çok çeşitli kayıtlar da dinledim.
JPLAY’i dinlediğimde dikkatimi çeken ilk şey, sesin genel olarak daha dolgun, dinleyiciyi performansın içine çeken ve geniş karakteri oldu. Dolgunluk ile anlatmak istediğim şey, hantal veya bas ağırlık bir ses değil. Daha büyük hoparlörlerden gelen odayı rahatlıkla dolduran bir sesten bahsediyorum. Davul pedalı (kick drum) daha rahat duyuluyor. Bu bas miktarından çok alt frekans detayı ile ilgili. Ses, bir nokta kaynağından çok hoparlörlerin etrafına oluşan bir alandan geliyor ve derinliği daha iyi hissedebiliyorsunuz. Karakter olarak sayısaldan analoğa biraz daha yakın. Kayıt ortamının daha iyi hissedebiliyorsunuz. Vokaller gerçek performansa daha yakın. Piyano, piyano gibi. Müzik dinlerken kendimi, ilginç bir şekilde daha yüksek ses şiddeti ile rahatsız olmadan dinler buldum – tabi sevgili apartman komşularım da.
JPLAY ve JRiver ses motorları arasında defalarca karşılaştırmalar yaptığımda yukarıdaki izlenimlerim sağlamlaştı. Hızımı alamayıp bir de HQplayer’ın deneme sürümünü indirdim. Bence, ses kalitesi bakımından JPLAY ve HQplayer, JRiver’dan farkedebileceğim seviyede daha iyi. Aslında “tekrar geri dönmek istemeyeceğim kadar” diyebilirim.
JPLAY ile HQplayer’ı karşılaştırmak biraz zor. JPLAY ilk seferde bana doğru gelen sesi verdi. HQplayer tarafında oynanabilecek çok fazla parametre var. Sayısal filtreler, yukarı örnekleme, PCM-DSD çevirimi gibi… Bunlarla biraz oynayınca (forumlardaki tavsiyeler doğrultusunda) HQplayer ile JPLAY’e benzer bir ses elde ettim. Yalnız HQplayer ile biraz daha zaman geçirmek gerekiyor. An itibarı ile farklı ayarların sese etkisine hakim değilim.
Yukarıda değindiğim kısıtlama nedeniyle JPLAY’in Xsream ve UltraStream motorlarını deneyemedim. DSD dosyalarını da dinleyemedim. Fakat bu hali ile bile çok başarılı buldum.
Sonuç
Bu deneme ile kafamda sayısal ses sistemimle ilgili bazı fikirler oluştu.
- İki bilgisayarlı model ile devam etmek,
- Audio PC’yi JPLAY Femto için ve HQplayer NAA olarak kullanmak,
- JRiver’ı Kontrol PC tarafında kütüphane özellikleri nedeni ile tutmak (Belki ilerde Roon’a geçebilirim)
- Audio PC tarafında Audio Engine olarak JPLAY veya HQplayer kullanmak. (HQplayer, iki bilgisayarlı modelde hem Audio PC’yi hem de exaSound PlayPoint’i NAA olarak kullanabiliyor).
- Audio PC tarafında JRiver’a gerek kalmadığından, WS2019 GUI modundan Core moduna geçmek. (Belki ileride Sonore veya SoTM gibi bir uç nokta da düşünülebilir).
Üreticiden Bazı Notlar
Aşağıda, JPLAY’in üreticisi Marcin Ostapowicz ile Nisan 2019’da yapılan bir söyleşiden aldığım bazı notları aşağıda paylaşıyorum.
“JPLAY daha iyi çalıyor çünkü, müzik çalarken bilgisayarın çalışma şekline fazlaca optimizasyonlar yapıyor. Bu optimizasyonlar daha iyi ses kalitesi sağlıyor. Oynatma işlemi, dosyaların medyadan okunmasından itibaren, kod çözme işlemine ve ses sinyali DAC’a gönderilene kadar tüm aşamalarda maksimum düzeyde optimizasyon yapılmıştır…”
“ Yazılım ayrıca, işletim sisteminin davranışını da kısmen geliştiriyor. Bu daha öncelikle neyin, nasıl yaptığı ile ilgilidir. Bütün bunlar donanımdan bağımsız değil. Bir dizüstü bilgisayar ile birçok alanda optimize edilmiş, özel ve yüksek kaliteli bir sunucudan elde edilen sonuçlar farklı olacaktır.”
“JPLAY’i ilk sürümünden bu yana geliştirdiğim 8 yıl içinde çok şey öğrendim, birçok şey benim için netleşti. Örneğin, işletim sisteminin yetenekleri bu kadar düşük gecikmeli bir sinyal göndermeye uygun değil. Çünkü benim deneyimlerime göre, bir dosya oynatıcı için anahtar parametrelerden biri, sinyal aktarımını en düşük gecikme ile sağlarken, donanım kaynaklarının da en düşük seviyede kullanmaktır. Böylece bozulmalar en aza indirir.”
“Programımızın, varsayılan UltraSTREAM motoruyla, veri akışı ve yeniden gönderme mekanizmaları kullanmaması önemlidir. Bu UDP protokolü ile sağlanır. Roon, veri aktarımını tekrarlayan TCP’yi kullanıyor ve bu faydalı bir şey değil. Veri bütünlüğünü sağlamak için verileri tekrar göndermek ses için uygun değildir. Kodu, yeniden gönderme kullanımına gerek kalmayacak şekilde optimize etmeniz gerekir.”
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.