Kendin-Yap Ampli Seçici Röle

Hem yüksek sadakatli (Hi-Fi) ses ile stereo ve hatta çok-kanallı müzik dinlemek, hem de ev sinemasının (AV) nimetlerinden faydalanmak istiyorum. Ses kalitesini gözeterek bu ihtiyaçları bir tek sistemde toplamak benim için çok maliyetli. Ev sineması odaklı orta halli bir sistem ise Hi-Fi tarafında eksik kalıyor. Bir süredir takip ettiğim yol, ayrı ses ve ev sineması ampli’leri (audio amplifier = ses güçlendiricisi) kullanmak. Ekonomik ve pratik sebeplerden dolayı, bu iki güçlendiriciyi aynı sağ-sol hoparlör çifti ile kullanmak durumundayım. Hoparlör kablolarını bir güçlendiriciden söküp diğerine takmak ve bunu ihtiyaca göre tekrarlamak hiç hoş değil. Hoparlörlerin hep bir ampli’ye bağlı olduğu, ama AV için iki ampliyi ardışık (zincirleme) bağlama çözümünün de bazı sakıncaları var. Çözüm olarak hoparlörleri iki güçlendirici arasında paylaştıran/anahtarlayan bir röle çözümü geliştirdim. “Geliştirdim” diyorum çünkü, tam istediğimi şeyi hazır ürün olarak bulamadım. DIY camiasında bulduğum çözümler de pek bana uymadı.

Nasıl çalışmalı?

• Ev sineması ve çok kanallı ses işleri söz konusu olduğunda, ön sağ ve sol hoparlörler, kullanmakta olduğum (Sony STR-DN1080) AV güçlendiricisine bağlı olmalı.
• Stereo müzik dinlemek için diğer güçlendiriciyi (Mark Levinson No.383) veya DAC’ı açtığımda hoparlörler diğer güçlendiriciye otomatik olarak bağlanmalı – kapattığımda ise tekrar AV güçlendirici bağlantısına dönmeli. Bu işlemin otomatik gerçekleşmesi için, mekanik anahtar (toggle switch) yerine röle kullanılabilir. Röleyi harekete geçirmek için ise ikinci güçlendiricide veya DAC’da bulunan tetikleme (trigger) sinyalinden faydalanılabilir.
• Mevcut hoparlör kablomu kullanabilmeliyim veya yeni bir kabloya geçmeme engel olmamalı.
• Tabi bu işler olurken ses sinyal yolu üzerinde, ses kalitesini etkileyebilecek unsurlar en aza indirilmeli.

Tasarım

Yukarıda belirttiğim gibi, uygun bir hazır ürün ya da ilham alacağım bir DIY (kendin yap) projesi bulamadım. Biraz araştırdıktan sonra aşağıdaki basit tasarımı oluşturdum ve uygun malzemeleri belirledim. Yazımın sonraki bölümleri fotoroman gibi. Sonrasında, sonuç bölümünde bazı iyileştirme önerilerim ve ideal çözüm fikrim yer alıyor. En sonda da YouTube yüklediğim konuyla ilgili video var.

• 

• 

Bunun için Omron G2R-1-T DC12 genel amaçlı rölenin uygun olduğunu düşündüm. Bu rölenin terminalleri “quick-connect” olarak adlandırılıyor. Konnektörleri büyük olduğu için bu modeli seçtim. SPDT (Single Pole Dual Terminal) yani bir kutubu (hoparlör) diğer iki terminale paylaştırıyor (iki adet güçlendirici). 12V tetik akımı olmadığı sürece kutup birinci terminale bağlı (NC – Normally Closed). Tetik akımı verilince kutup ikinci terminale bağlanıyor (NO – Normally Open). Kutup (pole) 10 ampere dayanıklı. Kutup direnci en fazla 30 mili Ohm (0,0030 Ohm).

• 

Röle, 12V ile sürüldüğünde yaklaşık 43,6mA akım çekiyor. Sargı direnci 275 Ohm. Yaklaşık 0,53W enerji harcıyor. Mekanik olarak en az 20milyon, elektriksel olarak en az 100bin açma-kapama yapabiliyormuş. Bu günde 4 kereden, 68 yıl yapar! Bu rölenin üretimi bitmiş. Onun için yedek de aldım.

Röleyi sürmek için transistörlü basit bir devre gerekiyor. Bunun için web’den araştırdım, 600mA kolektör akımı ve voltaj karakteristikleri ile 2N2222 (NPN) transistörün uygun olduğuna karar verdim. Devrenin, güçlendiriciden veya DAC’tan gelen gerçek 12V tetikleme sinyali ile çalışırlığını test ettim.

• 

• 

• 

Ampli ve hoparlör arasındaki sinyal yolu üzerindeki parçaları biraz özenli seçmeye çalıştım. Hoparlör kablosunun bağlı olacağı terminaller WBT-0703 Ag Nextgen Pole Terminal (gümüş kontaklı). Kablo olarak Janztzen Silver Plated Copper Wire (13 AWG) hoparlör kablosu kullandım. Röle tarafında kablo bağlantıları için 4.8mm altın kaplamalı “push-on” konnektörler kullandım. Stereo ampli tarafı için Xhadow marka spade (gümüş kaplı) kullandım. Sanırım daha kalın (10 AWG) bir kablo daha iyi olurdu. Yalnız, kalın kablonun montajının ayrı zorlukları var. Parçaları www.hificollective.com‘dan temin ettim.

• 

• 

• 

• 

Stereo ampli tarafındaki hoparlör konektörlerinde pabuç kullanmak yerine doğrudan gümüş karışımlı lehim kullanmayı tercih ettim. Ancak bu kabloları röle portlarına lehimlemekten – röleye zarar vermek endişesi ile – çekindim, altın kaplamalı pabuçlar kullandım. Bunun için bir “crimp tool” gerekiyor. AV ampli tarafında kablo bağlantısı çıplak – konektör kullanmadım.

• 

• 

Malzemenin yerleşimini planladıktan sonra herşeyi toplayarak bağlantıları yaptım ve test ettim.

• 

• 

• 

• 

• 

Kutuyu Alibaba’dan seçtim. En önemli seçim kriteri boyutlardı. Uygun boyutta istediğim rengi bulamadıysam da, kutu amplilerin gerisinde gözden uzak duracağı için sorun değil. Kutunun gelmesi bir ay sürdü – şükür ki hasarsızdı. Resimlerde göreceğiniz LED’lerden yeşil olanı 12V, mavi olanı ise tetikleme voltajının varlığını gösteriyor.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Son Test

Önceden yaptığım denemeler nedeni ile işlevsel bakımdan sorunsuz çalıştı. Bağlantı önceliği stereo amplide. O kapalıyken AVR bağlı. Amplileri açmak dışında fazladan bir şey yapmıyorsunuz. Asıl merak ettiğim, özellikle stereo ampli bağlantısında, aradaki kablo, konektör ve rölenin sese olumsuz bir etkisinin olup olmadığıydı. Özellikle, çok temiz vokal, bas ve kompleks senfoniden oluşan test parçalarım ile herhangi bir rahatsızlık hissetmedim. Sonuçtan memnun kaldığım için tekrar eski bağlantıya geri dönmek ve tekrar röleye dönmek gibi A/B karşılaştırma zahmetlerine girmedim.

Maliyet

Projenin bu hali ile maliyeti yaklaşık olarak $320 (USD kur 5,7 alırsak 1824₺). Gümüş kaplamalı parçalar maliyeti yükseltiyor- özellikle WBT-0703 Ag. Bunların tanesi 51$. Tabi bu maliyete emek dahil değil.

Bu tasarımı nasıl iyileştirebilirim?

Bu minik projenin, estetik, ticari veya odyofil beklentiler ile ilgili bir iddiası yok. Bazı iyileştirmeler yapmak mümkün.

• Öncelikle ses sinyali yolu üzerinde kullandığım kablonun çapı daha kalın (10 AWG gibi) olmalı.
• Ampli’lerden gelen kablolar doğrudan röle terminallerine bağlı. Kabloyu sertçe çekerseniz, röle terminali zarar görür. Dolayısı ile kablo kutuya da sabitlenmeli. Röle terminallerinin bu tür bir strese dayanabilmesi için rölelerin 90 derece yatay konumlandırılmaları da düşünülebilir.
• Belki bu işe uygun daha iyi bir röle vardır.

Röle kullanmak yerine ideal çözüm ne olurdu?

Kablo tak-çıkar seçeneğini geçersek, işin ideali bu sistemleri tamamıyla birbirinden ayırmak ve araya röle filan sokmamak olurdu. Yani, ev sinema sistemi ve Hi-Fi, hoparlörleri ile de tümden ayrı sistemler. Bu iki işi birleştirebilecek high-end AV sistemleri var. Ama hem alternatifler az, hem de rakamlar iyice uçuk. Bir de kimi insanda, “her zaman bir yerde daha iyi bir stereo ampli var” takıntısı yaratabilir.

Bana hep çekici gelen bir yaklaşım, – eskiden bir dönem yaptığım gibi – çok kanallı DAC (exaSound e38 MkII) ve iyi bir çok kanallı ses güçlendiricisi kullanmak. Açıkçası, ML 383 (stereo) sesi Proceed AMP-5’den (çok kanal) biraz daha iyi ve bu takıntı yaratabiliyor. Özellikle sinema işinde kalibrasyon için DSP işleri, JRiver ile halledilebilir. Bir ölçüm mikrofonu, REW gibi bir yazılım yardımıyla ve JRiver ile DSP ayarlarının üstesinden gelinebilir. Ancak, – kullanacağımdan değil ama – Dolby Atmos vb yeni standartların bir yazılım tarafından nasıl destekleneceğini bilemiyorum. Sanırım güncel AV Receiver modelleri bu bakımdan daha pratik ve teknolojiye daha yakın.

Yukarıda bahsettiğim yaklaşımda, stereo müzik dinleme tarafında, herşey “bit-perfect” olmalı ve DSP filan söz konusu olmamalı. Çok kanal müzik için kalibrasyon/DSP işine girmektense, hoparlörler dinleme koltuğuna eşit mesafelerde ve uygun açılarda konumlanabilir. Ayrıca, dinleme odası akustik yöntemlerle (diffusor, bass trap vb.) ehlileştirilebilir. Tabi, evin uygunluğu ve varsa diğer ev sakinlerinin – özellikle ev hanımının – rızası da (WAF) önemli. Ha, bir de bütçe.

Neyse, AVR ve Hi-Fi sistemleri bir gün tümden ayırabilecek miyim bilemiyorum ama şimdilik bu iyi oldu. Oh be!